Były minister gospodarki Rosji o Schröderze

Deutsche Welle: Jakie obowiązki ma szef rady nadzorczej w rosyjskiej spółce akcyjnej?

Andriej Nieczajew*: Rosyjskie prawo spółek handlowych nie różni się zasadniczo od zachodniego. Szef rady nadzorczej przewodniczy obradom walnego zgromadzenia akcjonariuszy i kieruje pracą rady nadzorczej, w której zasiada jako jej równoprawny członek. Jego podstawowa rola polega na kierowaniu dyskusją na zgromadzeniu akcjonariuszy i codzienną pracą rady nadzorczej, i czuwaniem nad jej właściwym przebiegiem. Ponadto, co wygląda różnie w różnych przedsiębiorstwach i zależy od konkretnej osoby piastującej to stanowisko, szef rady nadzorczej reprezentuje w różnym stopniu dane przedsiębiorstwo na zewnątrz.

DW: Czy w rosyjskim przedsiębiorstwie wszyscy członkowie rady nadzorczej mają te same uprawnienia?

AN: To zależy od jednej, ważnej sprawy. Nie wiem, w jakim charakterze Gerhard Schröder został wybrany do rady nadzorczej Rosnieftu. Wszyscy członkowie tego gremium są wybierani przez akcjonariuszy, ale zasiadają w nim także tzw. członkowie niezależni, którzy działają wyłącznie według własnego uznania kierując się własną wizją przyszłości danej spółki, a więc działają dla jej dobra, tak, jak je postrzegają. Ponadto w przedsiębiorstwach państwowych albo w spółkach z dużym udziałem kapitału państwowego obecni są przedstawiciele państwa. W ważnych sprawach głosują albo decydują, w myśl wytycznych rządu. Członek rady nadzorczej reprezentujący w niej interesy państwa w istocie rzeczy nie może działać wbrew tym wytycznym lub otrzymanym dyrektywom. Tacy członkowie nie są zatem niezależni w podejmowanych przez nich decyzjach.

Co się tyczy powołania Schrödera na stanowisko szefa rady dyrektorów Rosnieftu, to na temat jego właściwej roli można przedstawić kilka hipotez. Rosnieft realizuje wiele projektów za granicą. Nie tylko w Europie ale także, a nawet przede wszystkim, na Wschodzie, w tym również w Chinach. Inną ważną sprawą, o której koniecznie należy w tym miejscu wspomnieć, jest gigantyczne zadłużenie Rosnieftu także wobec zachodnich kredytodawców. To jasne, że zachodnie sankcje gospodarcze są dla niego dużym obciążeniem. Biorąc to wszystko pod uwagę sądzę, że wybór Schrödera na szefa rady dyrektorów, czyli przewodniczącego rady nadzorczej tego koncernu, ma na celu głównie osłabienie wywieranej na niego presji. Obcokrajowcy dosyć często zasiadają w radach nadzorczych rosyjskich przedsiębiorstw, zwłaszcza tych, w których udziały ma kapitał zagraniczny, ale powołanie cudzoziemca na stanowisko przewodniczącego rady nadzorczej tak dużego koncernu rosyjskiego jest wypadkiem bez precedensu. Rosnieft jest największą rosyjską spółka naftową i gazową, która konkuruje z Gazpromem o miano spółki najbogatszej. Najprawdopodobniej Schröder będzie zatem kimś w rodzaju ministra spraw zagranicznych Rosnieftu.

DW: W Niemczech Schröder jest często krytykowany za swą pracę na rzecz Gazpromu a obecnie także Rosnieftu. Czy podziela Pan tę krytykę?

AN: Czy Schröder jest krytykowany, czy nie, tego nie wiem, ale wiem, że dawno już przeszedł z polityki do gospodarki i był już przewodniczącym komitetu akcjonariuszy spółek Nord Stream 1 i 2. Skończył z czynnym uprawianiem polityki i zajął się zarabianiem pieniędzy. Nie ma w tym nic złego. Jako szef rady nadzorczej Rosnieftu zerwał ostatecznie z wcześniejszą karierą polityczną i nie można mu zarzucać, że zdradził swoją ojczyznę. Wychodzę z założenia, że nie ujawnił żadnych tajemnic państwowych tym bardziej, że upłynęło już sporo lat od czasu, w którym był kanclerzem i wiele tajnych informacji, którymi wtedy dysponował mocno straciło na znaczeniu.

DW: Na Rosniefcie pod rządami Igora Sieczyna ciąży wiele afer i skandali, o których dowiedzieliśmy się w tzw. sprawie Jukosu czy sporu o Basznieft, który został przymusowo upaństwowiony a następnie sprzedany Rosnieftowi. Jak rolę może odgrywać Schröder jako przewodniczący rady nadzorczej Rosnieftu w takich machinacjach?

AN: Przewodniczący rady nadzorczej w każdym przedsiębiorstwie odgrywa ważną rolę i cieszy się dużym poważaniem. Jeśli uważa jakąś decyzję za niezgodną z prawem albo wątpliwą pod względem moralnym, może użyć swojego autorytetu, żeby ją osłabić a nawet zablokować w nieformalnych rozmowach z innymi członkami kierownictwa danej firmy. Jego najsilniejszym orężem jest wysunięcie groźby, że ustąpi ze stanowiska. Jest jednak jeszcze jeden ważny aspekt formalny. Jeśli Schröder reprezentuje w Rosniefcie stronę państwową, to zakres jego możliwości jest poważnie ograniczony, bo musi postępować w myśl dyrektyw rządu. Tylko czysto teoretycznie można przyjąć, że jako wyjątkowo praworządny i uczciwy człowiek głosowałby zgodnie z narzuconą mu dyrektywą, ale innych członków rady nadzorczej namówiłby, żeby głosowali przeciwko niej.

*Andriej Nieczajew był w latach 1992-1993 ministrem gospodarki Federacji Rosyjskiej. Od 1993 do 2013 roku stał na czele partii Inicjatywa Obywatelska. Obecnie jest wykładowcą na Rosyjskim Uniwersytecie Gospodarczym im. Plechanowana w Moskwie.

z Andriejem Nieczajewem rozmawiał Michaił Buszniew

tłum. Andrzej Pawlak