Nowi kardynałowie: Jak papież widzi Kościół powszechny
1 października 2023
A więc teraz – Malezja, Sudan Południowy, Izrael. Włączając 21 duchownych do grona kardynałów, papież Franciszek rozszerza liczbę krajów reprezentowanych w Kolegium Kardynalskim. W przyszłości w gronie papieskich elektorów będą przedstawiciele 71 narodowości, czyli wszyscy kardynałowie, którzy nie ukończyli jeszcze 80 lat. Tyle krajów pochodzenia jak nigdy dotąd.
Od czasu swojego pierwszego konsystorza – jak w języku kościelnym nazywa się mianowanie nowych kardynałów przez papieża – Franciszek pozostaje wierny swojemu kursowi: umiędzynarodawia grono kardynałów, którzy wybierają w Watykanie następcę papieża po jego śmierci lub rezygnacji. W Kolegium Kardynalskim jest teraz reprezentowana znacznie większa liczba krajów, z których każdy ma tylko jednego przedstawiciela. Zwiększa to liczbę opcji reprezentowanych w tym gremium.
Koniec z przywilejami dla niektórych diecezji
Papież również odłożył na półkę pomysł mianowania niemal automatycznie kardynałami arcybiskupów ważnych i tradycyjnych archidiecezji. Arcybiskupi Paryża i Wenecji, Mediolanu i Berlina od lat nie są obecni w tym gronie. Zamiast tego, Franciszek zawsze wybiera duchownych, którzy nie pasują do tego tradycyjnego modelu.
Wszystko to utrudni ocenę przyszłego konklawe lub wskazanie „pewnych kandydatów” na głowę Kościoła. Ponieważ duchowni w purpurze, która cechuje kardynalat, znają się znacznie mniej niż było to dawniej w zwyczaju.
Po dziesięciu latach pontyfikatu papieża Franciszka zmiana w Kolegium Kardynalskim jest wyraźnie zauważalna. W przyszłości 23 papieskich elektorów będzie pochodzić z Azji; na konklawe w 2005 i 2013 roku było ich tylko po dziesięciu. Oznacza to, że Azja, wraz z Europą i Ameryką Północną, jest obecnie trzecim regionem świata, który jest nadreprezentowany w konklawe w porównaniu z odsetkiem katolików w tym regionie.
Niedostatecznie reprezentowana pozostaje za to Ameryka Łacińska, gdzie mieszka około 42 procent katolików na świecie, ale z której pochodzi tylko 18 procent kardynałów uprawnionych do wyboru papieża, a także Afryka Subsaharyjska.
– O wiele więcej kardynałów z Azji, więcej niż ich podwojenie – zauważa holenderski dziennikarz w Watykanie Hendro Munsterman z „Nederlands Dagblad” w rozmowie z DW. – Ten papież patrzy przede wszystkim na Azję – stwierdza. Ma to również związek z jego przemyśleniami na temat synodalności; tego katolickiego magicznego słowa oznaczającego wspólny dialog wszystkich, którzy są obecni w Kościele.
– Dla Franciszka synodalność oznacza 'antyklerykalizm' – wyjaśnia hendro Munsterman: „To znaczy: dla niego duchowni nie są wcale lepsi od osób świeckich; wręcz przeciwnie, oni potrzebują świeckich”. Walka z klerykalizmem, rozumianym jako patriarchalna wyższość duchownych nad niewyświęconymi wiernymi, była stałą troską tego papieża od czasu objęcia przezeń urzędu w 2013 roku. Zwłaszcza w pierwszych latach jego pontyfikatu było kilka papieskich przemówień, w których Franciszek mówił o klerykalizmie i związanym z nim dystansie do ludzi.
Harmonia zamiast klerykalizmu
Hendro Munsterman uważa, że cały sposób myślenia tego papieża o synodalności jest zasadniczo azjatycki: „On szuka Kościoła harmonii”. Dziennikarz dodaje, że Azja jest bardziej zaawansowana w demontażu klerykalizmu, podczas gdy równie szybko rosnący Kościół katolicki w Afryce wciąż znajduje się pod wpływem klerykalnego myślenia.
Azja, w której katolicy stanowią mniejszość, jest dla Franciszka „prawdziwą przyszłością Kościoła, ponieważ w Azji poszukuje się harmonii”. Hendro Munsterman wspomina również marzenie młodego Jorge Mario Bergoglio (tak brzmi prawdziwe imię i nazwisko obecnego papieża), który chciał zostać misjonarzem w Japonii, ale nie mógł tego zrobić z powodów zdrowotnych.
Dla Franciszka to właśnie Azja jest kontynentem, z którym należy wiązać największe nadzieje. Europa za to traci na znaczeniu, co pokazuje rzut oka na liczby. Ale holenderski watykanista twierdzi, że nie ma mowy o „deeuropeizacji” Kolegium Kardynalskiego. Obecnie 38 kardynałów pochodzi z Europy bez Włoch; podczas konklawe w 2005 roku, które wybrało poprzednika Franciszka, Josepha Ratzingera, także było 38 europejskich kardynałów spoza Włoch.
Watykański dziennikarz mówi natomiast o „deitalianizacji” Kolegium Kardynalskiego. Wśród 136 przyszłych papieskich elektorów jest zaledwie 14 Włochów, co wcześniej było niewyobrażalne. W 2013 roku było ich 28 wśród 115 kardynałów. Jak twierdzi Hendro Munsterman: „Kościół katolicki naprawdę staje się Kościołem powszechnym, w którym Włochy odgrywają coraz mniejszą rolę”.
Jedyną rzeczą porównywalną ze zmniejszeniem roli Włoch jest liczba Niemców w przyszłym konklawe. Po rezygnacji papieża Benedykta, w marcu 2013 roku wśród 115 kardynałów obradujących w Kaplicy Sykstyńskiej było sześciu Niemców. Dziesięć lat później tylko trzech Niemców ma prawo uczestniczyć w wyborze papieża. Trzech na 136. To wyraźny spadek w światowym rankingu; w 2013 roku Niemcy stanowili trzeci co do wielkości kontyngent narodowy. Dziś są na miejscu jedenastym.
Trzech Niemców z przeszłości
Każdy z tych trzech Niemców może budzić niepokój papieża. Arcybiskup Monachium Reinhard Marx został mianowany kardynałem przez papieża Benedykta w 2010 roku. Zaproponował Franciszkowi swoją rezygnację w 2021 roku w związku z przypadkami nadużyć w jego diecezji, ale papież jej nie przyjął.
W 2012 roku do grona elektorów wszedł Rainer Maria Woelki, ówczesny arcybiskup Berlina, od 2014 roku arcybiskup Kolonii. Relacje Woelki'ego z dużą częścią jego archidiecezji uległy załamaniu. Na początku 2022 roku obecnie 67-letni biskup zaproponował papieżowi swoją rezygnację, ale ten się na nią nie zdecydował.
W 2014 roku papież Franciszek wręczył kapelusz kardynalski Gerhardowi Ludwigowi Muellerowi. Był on wtedy najwyższym strażnikiem wiary Kościoła katolickiego, prefektem Kongregacji Nauki Wiary. Na ten urząd Franciszek powołał innego teologa. Od tego czasu Mueller jest emerytowanym księdzem i niezadowolonym kardynałem. Ów 75-latek regularnie w sposób kąśliwy krytykuje w skrajnie konserwatywnych mediach działania papieża lub stan Kościoła katolickiego. Nie stroni też od teorii spiskowych podczas istotnych wydarzeń.
Wydaje się jednak, że ta trójka nie odgrywa żadnej roli dla papieża, który spogląda przede wszystkim w przyszłość Kościoła powszechnego.