1. Przejdź do treści
  2. Przejdź do głównego menu
  3. Przejdź do dalszych stron DW

"Polskie doświadczenie jest wielkim skarbem

Barbara Coellen31 grudnia 2014

Fundacja im. Roberta Boscha od 40 lat wspiera współpracę polsko-niemiecką. To polskie doświadczenie jest wielkim skarbem fundacji, mówi w rozmowie z Deutsche Welle jej dyrektor prof. Joachim Rogall.

https://p.dw.com/p/1EAx0
Prof. Dr. Joachim Rogall, Richard von Weizsäcker
Dyrektor Joachim Rogall z byłym prezydentem RFN Richardem von WeizsäckeremZdjęcie: Smilla Dankert

DW: Oceniając bnilans 40 lat wspierania współpracy polsko-niemieckiej przez Fundację im. Roberta Boscha rzuca się w oczy konsekwencja postępowania fundacji przy tworzeniu programów adresowanych dla Polaków. To były działania na długim oddechu. A po drugie, to była rzeczywiście działalność pionierska. Kiedy pojawiło się w fundacji po raz pierwszy zainteresowanie wspieraniem współpracy polsko-niemieckiej?

Joachim Rogall.: W organie decyzyjnym naszej fundacji zasiadał Richard von Weizsäcker. Weizsäcker współtworzył Memorandum (Ostdenkschrift 1965) Kościoła Ewangelickiego i był bardzo zainteresowany pojednaniem z Polską. To on zaproponował, żeby fundacja poza relacjami niemiecko-francuskimi wspierała też relacje niemiecko-polskie. Ówczesnemu dyrektorowi fundacji Peterowi Payerowi pomysł ten przypadł do gustu, ale nie wiedział, od czego zacząć. W roku 1974, zaraz po podpisaniu Układu RFN-PRL nie było tak prosto fundacji związanej z prywatnym koncernem nawiązać kontakty z komunistyczną Polską. Podejmowano rozmowy na różnych szczeblach. Wniosek z tego był taki, że najlepiej będzie zająć się wspieraniem spotkań ludzi. Za optymalne uznano organizowanie spotkań uczniów, studentów i nauczycieli. Był tylko jeden problem: władze komunistyczne nie chciały pozwolić na niekontrolowane spotkania młodych Polaków i Niemców. Wtedy nasza fundacja pozwoliła sobie na pewien wybieg. Co roku zapraszała dwanaście osób - z dzisiejszej perspektywy można by ich nazwać funkcjonariuszami administracji państwowej. To byli kierownicy i pracownicy wydziałów Ministerstwa Edukacji, którzy wydawali uczniom, studentom i nauczycielom pozwolenia na wyjazdy zagraniczne. Fundacja prosiła ich o informację, jakie ministerstwo czy instytucję chcieliby poznać. I organizowała dla nich dziesięciodniową tzw. podróż informacyjną. Poznawali w tym czasie swoich odpowiedników w RFN, zwiedzali kraj, robili zakupy. A kiedy wracali do Polski przychylnie patrzyli na nasze programy dla uczniów, studentów i nauczycieli.

Jak wtedy przekazywano informacje o programach fundacji?

Informacje były publikowane w Polsce oficjalnie i każdy mógł ubiegać się o udział w programach. Wyboru uczestników dokonywała komisja, w której zasiadał przedstawiciel fundacji. Najpierw posiedzenia w Warszawie odbywały się w Ambasadzie RFN, a potem w Ministerstwie Edukacji. Takie były początki programów czterotygodniowej polsko-niemieckiej wymiany uczniów, studentów i nauczycieli, najpierw w małych grupach, a potem w coraz większych.

Joachim Rogall: wspieranie polsko-niemieckich relacji zaowocowało bogactwem doświadczeń

Bez wsparcia fundacji nie byłyby możliwe przekłady polskiej literatury na niemiecki na taką skalę i jej popularyzowanie w Niemczech za sprawą Karla Dedeciusa, twórcy Niemieckiego Instytutu Spraw Polskich (Deutsches Polen-Institut). Dlaczego fundacja wsparła Dedeciusa?

To był rok 1980. Wtedy Dedecius zajmował się zakładaniem Deutsches Polen-Institut w Darmstadzie. Wspierali go w tym hrabina Marion von Dönhoff i Richard von Weizsäcker. Fundacja uznała wtedy, zresztą mądrze, że Dedecius zaangażowany jest w obszarze, który jest odporny na wszelkie kryzysy, czyli w kulturę. Dedeciusa zresztą nie interesowała polityka, za to dzięki niemu Niemcy mogli czytać polską literaturę w swym ojczystym języku. Już nie mogli się wykręcać, że nie znają polskiego. Fundacja wspierała działalność Deutsches Polen-Institut, który mógł realizować swoje projekty, trudne do sfinansowania z innych źródeł. Myślę tu m.in. o nagrodzie dla tłumaczy i o tak wielkim przedsięwzięciu jak „Polska Biblioteka”.

Programy wspierania przez fundację rozwoju relacji polsko-niemieckiej na różnych poziomach zdają się być bardzo przemyślane i dostosowywane do etapów rozwoju tych relacji, bo Polska najwyraźniej staje się po 1989 roku partnerem w programach fundacji.

Tak, ale taki był zamysł fundacji od samego początku. Polska nigdy nie była postrzegana jako kraj rozwijający się, lecz jako ważny partner na zasadach równości we współpracy w obszarze kultury w Europie i oczywiście jako nasz sąsiad na wschodzie, tak jak Francja na zachodzie. Fundacja działała w przekonaniu, że relacje polsko-niemieckie rozwiną się pomyślnie tylko wtedy, jeśli Polacy i Niemcy dowiedzą się więcej o sobie. I dlatego wspieraliśmy na przykład równolegle naukę języka polskiego w Niemczech i naukę niemieckiego w Polsce. Jako historyk uczyłem się np. polskiego w ramach programu „Mainzer Modell” (Model Moguncki) dla studentów najróżniejszych kierunków studiów, nie tylko slawistyki. W tym programie chodziło o to, żeby zachęcić jak najwięcej ludzi do uczenia się polskiego. Fundacja ograniczyła się w tamtych czasach właściwie do organizowania programów w zakresie kultury i nauki języka. (…)

Jaki był zamysł fundacji z programami dla dziennikarzy, dzięki którym powstała spora sieć kontaktów dziennikarskich?

Zawsze mieliśmy programy dla dziennikarzy, ponieważ chodziło nam najpierw o solidną informację o pracy i celach fundacji. Organizowaliśmy dla polskich dziennikarzy podróże studyjne po Niemczech i analogiczne wyjazdy dla dziennikarzy niemieckich. Celem tego programu było doprowadzenie do poprawy stanu informacji o każdym kraju, żeby była dogłębna i bardziej obiektywna. Ponadto zadbaliśmy o wyższy stopień profesjonalizacji pracy w rodzimych redakcjach. Organizowaliśmy najpierw polsko-niemieckie spotkania redaktorów naczelnych. Potem młodym dziennikarzom z Polski umożliwiliśmy pobyt w redakcjach niemieckich mediów. Dzięki temu powstała wielka sieć kontaktów polskich i niemieckich redakcji i dziennikarzy. Teraz dziennikarze spotykają się już rokrocznie jak w rodzinie, od 2008 roku na Polsko-Niemieckich Dniach Mediów, finansowanych przez Fundację Boscha i Fundację Współpracy Polsko-Niemieckiej na przemian w Polsce i w Niemczech.

Czyli Polska była rodzajem laboratorium dla programów, które fundacja realizuje obecnie również w innych krajach Europy wschodniej?

Zgadza się. Od 1974 do 1989 roku wspieraliśmy wyłącznie programy polsko-niemieckie. Oczywiście zaowocowało to fantastycznym bogactwem doświadczeń, z których mogliśmy czerpać po 1989 roku przy realizacji naszych programów w Czechach, na Węgrzech czy w krajach bałtyckich. To było to nasze polskie doświadczenie. Fundacja do dzisiaj korzysta z tego polskiego doświadczenia przy realizacji programów w krajach, które przechodzą transformację w Północnej Afryce, czy na Ukrainie.

Czyli z punktu widzenia Fundacji Boscha inwestycja w Polskę się opłacała, bo przecież fundacja mogła też wspierać relacje niemiecko-rosyjskie?

Obecnie nawet je wspieramy. Mamy np. niemiecko-rosyjską wymianę młodzieży, ale to wszystko stało się później. Pierwszym adresatem programów fundacji była Polska. Spoglądając wstecz na te 40 lat można mówić o jednym z największych sukcesów fundacji, gdyż udało się zbudować bardzo bliskie stosunki między naszymi krajami i zebrać mnóstwo doświadczeń, które można wykorzystać przy pogłębianiu innych relacji.

Jakie są plany fundacji wobec Polski na następne lata?

Dalej będziemy realizować programy w innych krajach, gdzie Polska będzie naszym partnerem. W takich krajach jak Ukraina, Białoruś, na Kaukazie, a nawet w Afryce współpraca z Polską przyniesie większe efekty niż nasze działania w pojedynkę. Tam można wykorzystać polskie doświadczenia z systemem totalitarnym, z wolnym rynkiem i z dojrzewaniem społeczeństwa demokratycznego. Jeśli uda nam się to wykorzystać, to wsparcie polsko-niemieckich relacji przez ostatnie 40 lat zyska jeszcze więcej na wartości. Tę ogromną skalę naszych relacji trudno byłoby sobie wyobrazić cztery dekady temu, kiedy Polacy i Niemcy w ogóle ze sobą nie rozmawiali. A teraz wspólnie realizują programy w innych krajach.

Rozmawiała Barbara Cöllen

Profesor Joachim Rogall od kwietnia 2013 r. kieruje Fundacją im. Roberta Boscha wraz z Ingrid Hamm. Studiował historię Europy Wschodniej, slawistykę i germanistykę w Moguncji, Poznaniu i Heidelbergu.