د مس عينک قرارداد ناکامي تهديدوي

د مس عينک قرارداد په افغانستان کي تر ټولو ستره خارجي پانگونه ده. د «ام سي سي» په نوم د چين يوه دولتي شرکت په ۲۰۰۷ کال کي په لوگر ولايت کي د مس عينک کان د استخراج حق د ۳،۵ ميلياردو ډالرو په ارزښت ترلاسه کړ. دا په نړۍ کي د مسو يو له سترو کانونو څخه دئ.

چينايانو په دغه کان کي د مسو ټول ارزښت نزدې لس ميليارده ډالره اټکل کړی دی، خو دغه ستره پروژه د امنيتي دلايلو په سبب له ناکامۍ سره مخامخ ده. په تيرو پنځو کلونو کي له دغه کان څخه حتی يو گرام مس هم نه دي استخراج سوي.

د افغانستان د کانونو او صنايع وزير وحيدالله شهراني د دغي پروژې د کار د ځنډېدو يو علت «امنیتي ستونزي» يادوي خو وايي چي په دغه سيمه کي کشف سوي تاريخي آثار چي تقريباً ۱۵۰۰ کاله قدامت لري هم يو خنډ دئ.

د هغه په خبره لومړی بايد دغه تاريخي آثار د لرغون پيژندونکو له خوا يوه خوندي ځای ته انتقال سي. شهراني وايي: «که صادقانه درته ووايم، د «ام سي سي» شرکت له که څرنگه چي بايد فعال وای هغسي نه دی». هغه زياته کړه چي هوډ لري په نژدې راتلونکې کي د دغي پروژې د راتلونکي په اړه له چينايي چارواکو سره خبري وکړي.

چينايان تراوسه پوري د دغه کان د استخراج په برخه کي پر خپلو ژمنو باندي نه دي بريالي سوي. هغوی بايد د کان د استخراج د پيسو پر تحويلولو سربير، ۸۰۸ ميليونه ډالره حق الامتياز تحويل کړي، د اورگاډي يوه پټلۍ او د برېښنا د توليد يوه ۴۰۰ ميگاواټه دستگاه جوړه کړي.

د ساتلو له پاره پيسې

د «افغانستان د صنايع د شفاف استخراج د ابتکار» بنسټ کار کوونکې زرغونه رسا وايي، چي افغانان اوس پر دغه قرارداد باندي د بيا کتني په تلاښ کي دي: «افغان حکومت د دغه قرارداد په برخه کي د چينايانو له کړو وړو څخه راضي نه دئ». هغه وايي چي حتی د دغه قرارداد لغوه کول هم له تصوره ليري خبره نه ده.

داسي ښکاري چي نه يوازي افغانان، بلکي په خپله چينايان هم د دغه قرارداد په اړه له روان وضعيت څخه راضي نه دي. د «افغانستان د شفافيت څارني» له سازمان څخه جاويد نوراني وايي، چي د چين د «ام سي سي» شرکت دغه پروژه ډيره گټوره نه بولي نو په دې دليل په دغه سيمه کي د بودايي آثارو پيداکېدل د معذرت په عنوان د دغي پروژې په اړه په خبرو اترو کي استفاده کوي.

پر دغو مسايلو سر بيره دريم اړخ هم د پيسو غوښتونکی دئ. نوراني وايي: «اوس طالبان غواړي چي د دغي پروژې په پيسو کي ونډه ولري چي دغه شان يو څه د چينايانو له پاره بېخي ډير دي». د نوراني په باور له بله اړخه امنيتي وضعيت په ډراماتيکه توگه خراب سوی دئ.

د پيکنگ پوهنتون د نړيوالو مطالعاتو مکتب پروفيسر د دغي پروژې احتمالي ناکامي له افغانستان څخه د بهرنيو ځواکونو وتل ښيي: «په افغانستان کي د قدرت په لاس راوړلو له پاره څو سياسي ډلي جنگیږي، نو د درک وړ ده چي د ام سي سي شرکت په خاص ډول ډير فعال نه دئ».

ليان وايي، ډاډه دی چي هر وخت په افغانستان کي ثبات ټينگ سي، په دغه پروژه کي د پانگوني په گډون به د چين او افغانستان تر منځ همکارۍ دوام و مومي: «له اقتصادي نظر يو پياوړی افغانستان د چين په گټه دئ».

پر پانگونه باندي ستره اغېزه

چين يوازنی هيواد نه وو چي د مس عينک کان د استخراج د حق په لاس راوړلو رقابت ئې کاوه. د بېلگې په توگه قزاقستان د دغه کان د استخراج ښه چانس درلود، خو د اوسپني د پټلۍ جوړول ئې رد کړه. د کارپوهانو په اند که افغانستان اوس په دې برخه کي نور هم جدي اقدام وکړي کيدای سي چي د اوسني قرارداد چانس بيا له لاسه ورکړي.

له (Global Wigness) نړيوال سازمان څخه ستيفن کارتر وايي: «که له چينايي شرکت سره اوسنی قرارداد ناکامه سي، معلومه نه ده چي نور شرکتونه دي د افغانستان له پاره هغه پخواني شرايط وړاندي کړي.» دغه کار پوه په دې باور دی چي په افغانستان کي د ترټولو ستري پانگوني احتمالي ناکامي به په راتلونکې کي په دغه هيواد کي پر پانگوني باندي اغېزه وکړي.

افغان حکومت تلاښ کوي چي تر ۲۰۱۴ کال وروسته خپل اقتصاد د خپلو کانونو په مرسته پر خپلو پښو ودروي او وايي چي د کانونو په سکتور کي پانگونه د دغه هيواد اقتصادي ودي ماشين دئ.