چټک، لا چټک، تر ټولو چټک

د ښاغلي ايلون موسک نوې پروژه هايپرلوپ نوميږي. د فضايي الوتنو د «سپايس اکس» او د موټرو د «تېسلا» شرکتونو بنسټ ايښودونکی غواړي چې سان فرانسيسکو ښار او سيليکن وېلي دره له لاس انجلس ښار سره وتړي.

د هايپرلوپ ځانګړتيا دا ده چې په نلونو کې به د دباندې په پرتله د هوا فشار کم وي. اصلي خلا يا تشه به هم نه وي، ځکه چې دا په تخنيکي لحاظ د اورګاډو په يو پراخ سيستم کې دننه امکان نه لري. خو عادي پمپونه کولای شي چې د هوا فشار داسې راټيټ کړي چې په تونل کې دننه اصطکاک هم ډېر لږ وي.

د اوبو لاندې تونل هم ممکن دی. هلته به د وچې په نسبت د جواز اخيستلو کار هم آسانه وي. خو پروژه اوسمهال يوازې په ازمايښتي پړاو کې قرار لري. په جنوري کې د هايپرلوپ ټکنالوژۍ شرکت لاس وېګاس ښار ته څېرمه په نېوادا کې يوه ساحه رانيولې ده. هلته واړه مودلونه جوړېدونکي دي.

د هايپرلوپ واړه ګاډي به د هوا په جريانونو باندې چې خپله يې توليدوي، چټک سرعت ته رسيږي. په دې ترتيب به ښايي څه باندې ۱۲۰۰ کيلومتره په ساعت کې سرعت ممکن شي. خو اندېښنې هم موجودې دي: آيا سپرلۍ به داسې ګړندی حرکت وزغملی شي؟ په بېړنيو حالاتو کې به څنګه ورسره مرسته وشي؟

د هوا تش تونل مفکوره څه نوې نه ده. سويسي انجينران د سويس مترو په نوم د سويس د مهمو ښارونو تر منځ هم غواړي تونلونه جوړ کړي. دغه اورګاډي به هم د مقناطيسونو په مرسته له سطحې سره تماس ونه لري. خو د هايپرلوپ په څېر ګړندي به نه ځي، يوازې په ساعت کې ۵۰۰ کيلومتره سرعت به ولري.

دغسې ورته يو احساس اوس لا هم په جاپان کې د «ماګلېف» په نوم د ځمکې پورته تلونکی مقناطيسي ګاډي سپرلۍ لري. هر څومره چې سرعت ډېريږي، د اورګاډي حرکت هم ثبات مومي. ازمايښتي پړاو پيل شوی دی. د ۲۰۲۷ کال له پاره د توکيو او ناګويا ښارونو تر منځ يوه ليکه پلان شوې ده چې په ساعت کې ۵۰۰ کيلومتره سرعت ورته ټاکل شوی دی.

د دغه اورګاډي ظاهري بڼه او څېره داسې ده: ماګلېف چې د «مقناطيسي پورته کېدنې» لنډ شکل دی، د وچې د لارې تېرېدونکي يو اورګاډي نوم دی. مقناطيسي قوتونه هغه ته د پورته کېدو وړتيا ورکوي. اصطکاک صورت نه نيسي چې له کبله يې د کارول شويو پرزو عمر هم ډېر وي.

د چين په شانګهای ښار کې ترانسراپيد دا مهال د نړۍ تر ټولو ګړندی فعال اورګاډی دی. هغه د جاپان د ماګلېف په څېر له ورته مقناطيسي ټکنالوژۍ څخه کار اخلي او ۴۳۰ کيلومتره په ساعت کې شا ته پرېږدي. دغه ګاډی سپرلۍ د شانګهای له څنډو څخه هوايي ډګر ته بيايي. د څه باندې ۳۰ کيلومترو سفر اته دقيقې وخت نيسي.

د شانګهای ګړندی ګاډی د آلمان د زيمنس او تيسن کروپ شرکتونو اختراع کړی دی. په لومړي ځل دغه ګاډی په ۱۹۸۳ کال کې په ايمسلند سيمه کې ازمايښتي چلېدلی دی. په آلمان کې د مقناطيسي ګاډي يوه ليکه هم جوړه نه شوه. اصلي علت يې دا دی چې عادي اورګاډي چې د پټليو د پاسه ځغاسته کوي، اوس هم ډېر ګړندي شوي دي.

آلمان د آي سي اي په نوم د زيمنس د ډېرې چټکتيا وېلارو اورګاډي کاروي چې په معمولو پټليو کې ځغاسته کوي. دغه اورګاډي په ۱۹۸۸ م کال کې په ۴۰۶،۹ کيلومترو په ساعت کې سره نوی رکارډ قايم کړ. خو په عادي صورت دغه اورګاډي په ساعت کې يوازې ۳۰۰ کيلومتره سفر کوي. نن سبا وېلارو اورګاډي ډېر صادريږي. هغه په هسپانيا، چين، روسيه، بريتانيا او ترکيه کې هم ګرځي.

د وېلارو اورګاډي يو ماشين لرونکی واحد نور نه لري، بلکې د ټرين په بېلو برخو کې ماشينونه لري. په چين کې تر ټولو ګړندی دا ډول اورګاډی فعال دی چې هارموني ورته وايي. په ۲۰۱۰ کال کې دغه اورګاډی په ساعت کې د ۴۸۶ کيلومترو په سرعت حرکت وکړ. د پکينګ او شانګهای تر منځ پکې تلونکې سپرلۍ نن سبا في ساعت د ۳۸۰ کيلومترو په سرعت لېږدول کيږي.

د عادي اورګاډو تر ټولو ګړندی مودل دغه فرانسوي ټي جی وي دی. هغه د ۱۹۸۱ کال راهيسې چليږي. د آی جی وي په نوم نوې بڼې يې په ۲۰۰۷ کال کې آن ۵۷۴ کيلومتره په ساعت کې سرعت خپل کړ. د ټي جی وي په شان اورګاډي په آلمان، بلجيم، بريتانيا، سويس او ايټاليا کې تګ راتګ کوي.

له فرانسې مخکې جاپان د شينکانسن په نوم يو ګړندی اورګاډی فعال کړی و. په ۱۹۶۴ کال کې د المپيک د دوبنيو لوبو پر مهال دغسې یو اورګاډی په ساعت کې ۲۱۰ کيلومتره تېز منډه وهله. نن سبا دغه اورګاډي په ساعت کې تر ۳۲۰ کيلومترو پورې چټک ځي راځي.

په ۲۰۱۷ کال کې د آلمان د اورګاډو شرکت ته د «آي سي ای ۴» په نوم نوی مودل به اختيار کې ورکول کيږي، چې ۸۳۰ سيټونه او ۳۵۰ متره اوږدوالی به لري. خو نوی توب د لا ګړنديتوب په معنا نه ده. هغه به په ساعت کې د ۲۵۰ کيلومترو په سرعت ځي، خو د پخوا په پرتله به ډېره کمه انرژي مصرفوي.