Прадухіліць культурную трагедыю дапаможа еўрапейскі досвед?

Навукоўцы і грамадскія дзеячы, гісторыкі і культуролагі адзначылі, што сёння над большасцю з тых нямногіх помнікаў, якія яшчэ засталіся ў Беларусі, навісла пагроза поўнага знішчэння пад выглядам рэстаўрацыі, але прадухіліць “культурную трагедыю” яшчэ магчыма.

Барацьба за захаванне гістарычнай спадчыны, уратаванне старажытных помнікаў гісторыі пачалася не сёння. Паводле аднаго з арганізатараў семінара Вінцука Вячоркі, яшчэ на пачатку 80-х гадоў Лявон Баразна і Зянон Пазьняк змагаліся за ўратаванне раёну Нямігі. Узгадаў Вінцук Вячорка і першую ў гісторыі сучаснай Беларусі акцыю пратэсту супраць зносу будынка першага беларускага тэатра, на падмуркі якога цяпер узгруваздзіўся навадзел пад назовам “гатэль Еўропа”.

“То быў 84-ты год, калі 13 чалавек 13-га чэрвеня выйшлі на тую дэманстрацыю”.

Знішчэнне помнікаў, як адзначыў культуразнаўца Сяргей Харэўскі, адбываецца і сёння:

“У нашай краіне склалася непрымальная практыка паэтапнага разбурэння помнікаў архітэктуры, калі гаварыць у агульнанацыянальным маштабе, мы перажываем часы, якія можна параўнаць з шасцідзесятымі гадамі. За пяць апошніх год у Беларусі няма ніводнага раёна, дзе не было б незваротных стратаў помнікаў архітэктуры, гісторыі, археалогіі”.

Навукоўца падкрэсліў, што сёння ў краіне:

“Нарастае новая небяспечная тэндэнцыя – гэта спроба дыверсіфікацыі гісторыі, спроба пад маркаю ўзнаўлення помнікаў ствараць навабуды і выдаваць іх за нейкія гісторыка-культурныя каштоўнасці. Калі мы раней гаварылі пра адзінкавыя прыклады, то сёння мы маем такія абсалютна макабрычныя прыклады, як аднаўленне замка ў Мазыры, пра што не ведалі ні гісторыкі, ні археолагі, на месцы рэальнага замчышча, і гэта выдаецца за аднаўленне, за рупнасць пра гісторыю”.

Такое было і ў Мінску, і ў Гародні, і ў Віцебску, дзе гэткім жа чынам “аднавілі” Вежу Альгерда, і ў іншых месцах. А гэта, з меркавання гісторыка Алега Трусава, адбываецца таму, што…

“…ў Беларусі не рыхтуюць архітэктараў-рэстаўратараў. А займаюцца гэтым людзі, якія нічога не ведаюць. А калі не ведаюць, то яны ўсё ламаюць і зносяць”.

Таварыства аховы помнікаў шматкроць звярталася да прадстаўнікоў улады розных узроўняў з заклікам спыніць знішчэнне помнікаў, але ўладнікі, якія раней проста не звярталі ўвагі на такія апеляванні, апошнімі гадамі змянілі тактыку, адзначае доктар гістарычных навук з Гародні Алесь Смалянчук:

“Гэта ўжо і запалохванні, рэпрэсіі, таму што ў нас пачалася больш актыўная дзейнасць, мы вырашылі паставіць каля некаторых будынкаў пасты, пастаянна выходзілі маладыя людзі, каб спыніць працы па разбурэнню. У рэшце рэшт міліцыя пачала затрымліваць людзей, асабліва моцна даставалася моладзі”.

Складаная сітуацыя, паводле вядомага даследчыка гісторыі Мінска доктара гістарычных навук, прафесара Захара Шыбекі, складваецца і ў беларускай сталіцы:

“Імкненне сучаснай гарадской улады ўзняць Мінск на ўзровень еўрапейскіх сталіц упіраецца ў зусім недастатковы гістарычны рэсурс горада. У ім няма ні каралеўскіх, ні вяльможных палацаў. Недастатковы гістарычны рэсурс штурхае мінскае кіраўніцтва да выкарыстання савецкага патэнцыяла, што мае сваім вынікам далейшае замацаванне за горадам савецкага вобразу і разбурэнне старой забудовы. Так што званне сталіцы стала трагічным для былога губернскага горада Мінска”.

Але не толькі ў статусе трагедыя горада, адзначае прафесар Шыбека:

“Трагізм Мінска палягае не ў тым, што ён стаў сталіцаю, а ў тым, што гэта адбываецца не на аснове беларускай традыцыі, а на яе руінах”.

Каб змяніць існую сітуацыю, на думку Вінцука Вячоркі, трэба…

“звярнуцца да міжнароднага і еўрапейскага досведу. Заклікаць грамадства і ўлады скарыстаць прапановы Еўрапейскага Звязу, у якіх ёсць таксама пакет і культурна-адукацыйных прапановаў. Наша далучэнне да еўрапейскіх праграмаў, да распрацоўкі праектаў і ўласна ўратавання архітэктуры дазволіла б вырашыць шмат якія матэрыяльныя праблемы, на якія часцяком спасылаюцца чыноўнікі”.

Пры канцы семінара яго ўдзельнікі прынялі “Дэкларацыю”, у якой заклікалі прадстаўнікоў усіх галінаў улады Беларусі “неадкладна прыняць рашучыя захады дзеля зберажэння нацыянальнае спадчыны”.