Strategjia e Ballkanit Perëndimor për inovacion

DW: Z. Correa, kohët e fundit vendet e Ballkanit Perëndimor nënshkruan një strategji të përbashkët për kërkimin shkencor, zhvillimin dhe inovacionin. Cilat janë prioritetet kyçe të identifikuara në këtë strategji?

Paulo Correa: Qeveritë e vendeve të Ballkanit Perëndimor kanë rënë dakort që përmirësimi i cilësisë së shpenzimeve publike për kërkimin shkencor dhe inovacionin duhet të jenë prioriteti i tyre i parë. Objektivi përfundimtar është rritja e kontributit të Kërkimit Shkencor, Zhvillimit dhe Inovacionin ( R&D and Innovation) në rritjen ekonomike dhe krijimin e vendeve të punës – punë me cilësi të mirë sidomos për rininë- një segment ky i popullsisë që në Ballkanin Perëndimor është prekur nga përqindja e lartë e papunësisë. Për të arritur këtë qeveritë e Ballkanit Perëndimor kanë rënë dakort për një program reformimi të shkencës për gjithë rajonin. Prioriteti i dytë lidhet me kryerjen e shpenzimeve në mënyrë më të mençur dhe më të mëdha. Qeveritë e vendeve të Ballkanit Perëndimor, Shqipëria, Bosnje- Hercegovina, Kroacia, Kosova, ish Republika Jugosllave e Maqedonisë, Mali i Zi dhe Serbia, synojnë që shpenzimet në rajon deri në vitin 2020 për R&D dhe Inovacionin të arrijnë mesatarisht në 1,5% të Prodhimit të Brendshëm Brutto. Ky është një qëllim ambicioz, po kaq ambicioz sa ai shpenzimeve në masën 3% për të njëjtin qëllim, të parashikuar në Traktatin e Lisbonës dhe të konfirmuar në strategjinë Europa 2020, që duhet parë si një mekanizëm sinjalizues. Vendet janë plotësisht të ndërgjegjshme për kufizimet e tyre fiskale dhe planifikojnë të punojnë për të arritur gradualisht realizimin e këtij qëllimi. Psh. vendet e rajonit janë zotuar të përpiqen që të kenë 200 milion Euro, si fond jashtë rajonit për periudhën 2014-2020. Prioriteti i tretë është thellimi i bashkëpunimit rajonal në politikë bërje dhe zbatimin e programit- si një aspekt plotësues ndaj inisiativave kombëtare të vendeve të Ballkanit Perëndimor. Faktorët ekonomikë, po kështu edhe historia e përbashkët dhe trashëgimia janë në favor të bashkëpunimit rajonal. Edhe faktorët gjeografikë kanë rëndësi për vendet që kanë të përbashkët të njëjtën klimë dhe tokë. Duke punuar së bashku vendet e rajonit presin të krijojnë një koalicion politik të politikëbërësve rë cilët përmes një presioni pozitiv ndaj njëri- tjetrit mund të promovojnë kryerjen e reformave të duhura në nivel kombëtar. Për më tepër programet rajonale ka të ngjarëtë jenë më shumë të qëndrueshme dhe meritokratike, duke shmangur fragmentarizmin, gjërat e tepërta dhe përmirësuar efektivitetin e kostove. Në këmbim kjo shpresohet të rrisë kapacitetin e tyre për të tërhequr fonde të huaja- nga donatorë bilateralë tek organizata rajonale dhe multilaterale.

DW: Si do të realizohen këto tri prioritete, cilat janë fushat kryesore ku do të përqëndrohet bashkëpunimi rajonal për të zbatuar strategjinë rajonale të R&D dhe Inovacionit?

Paulo Correa: Përveç propozimeve për reforma të përbashkëta në sektorët e tyre kërkimore, vendet e rajonit kanë identifikuar edhe katër programe që do të zbatojnë bashkërisht: një fond për kërkim shkencor nga më të mirët që do të nxisë bashkëpunimin me diasporën shkencore dhe do të mbështesë kërkuesit e rinj; një program për të zhvilluar rrjetet e më të mirëve (excellences) dhe promovuar racionalizimin e infrastrukturës së kërkimit shkencor dhe përqëndrimin e burimeve sipas një” specializimi të mençur” të rajonit; një program për të ndihmuar vendet të promovojnë bashkëpunimin shkencë-industri, transferimin e teknologjisë dhe filluar një program për të kapërcyer hendekun mes financimit të shërbimeve dhe drejtimit të tyre në fazën e hershme të procesit inovues. Një platformë për të promovuar vazhdimin e dialogut për politika, trajnime, dhe mbështetje në hartim, monitorim dhe vlerësimin e programeve. Kostot dhe rezultatet e pritshme për të gjitha këto nisma janë vlerësuar në dokumentin e Strategjisë.

DW: Pse është pikërisht tani koha për të vepruar, për të hartuar këtë strategji? A mund të përshkruani, ju lutem, situatën në Ballkanin Perëndimor?

Paulo Correa: Tranzicioni dhe vitet '90-të të shek XX patën një ndikim negativ mbi kërkimin shkencor dhe inovacionin në Ballkanin Perëndimor. Për fillestarët kapaciteti i kërkimit shkencor u ngushtua ndjeshëm dhe lidhjet me sektorin prodhues u zhdukën. Gjithashtu, kërkesa për dije dhe prirja për të inovuar strukturën industriale, që doli nga periudha e tranzicionit në fillim të viteve 2000, ishin shumë më të ulëta. Së fundi, përpjekjet për të rindërtuar sektorin e kërkimit shkencor dhe inovacionit ishin shpesh të penguara nga ciklet politike; fragmentimi i fushës së shkencës dhe dyfishimi i dëmshëm i inisiativave. Aktualisht investimet për kërkimin shkencor dhe zhvillimin (R & D) në gjithë rajonin janë vetëm 495 milion €, që është sa ajo e një universiteti të madh në Shtetet e Bashkuara. Në vitin 2012, 38 patenta nga rajoni u regjistruan në Zyrën e Patentave të SHBA, në krahasim me 27 patenta mesatarisht, të regjistruara nga çdo universitet amerikan. Në të njëjtën kohë, për shkak të lidhjeve të dobëta mes sektorit akademik dhe atij industrial, shuma e vogël e parave të shpenzuara për shkencën nuk çon në krijimin e pasurisë dhe nuk është shpenzuar me mençuri: për shembull, rajoni ka nevojë për të shpenzuar mesatarisht, tre herë më shumë burime financiare për R & D sesa shpenzojnë SHBA për shpikje të patentuara. Këto janë pak a shumë faktet e njohura. Por, shikoni me kujdes dhe do të kuptojni se një bashkëpunim i ri novatorësh është krijuar. Ka kompani që kanë filluar të ndryshojnë peizazhin e Ballkanit Perëndimor si UXPassion, Pet Minuta dhe Energjisë Strawberry, nga Kroacia, Teleskin, nga Serbia - të gjitha startups me bazë teknologjinë, krijuar nga hulumtuesit e rinj të kthyer në sipërmarrës. Studentët e Fakultetit të Elektroteknikës në Shkup janë duke punuar për një model të ri të makinave elektrike. Plantaje, kompania e verës nga Mali i Zi, është një eksportues kryesor i verës dhe mban avantazhin e saj konkurrues duke përdorur teknologji të prerjes që rrjedhin nga një numër projektesh kërkimore të zhvilluara në bashkëpunim me institutet rajonale dhe ndërkombëtare. Grupet ICT në Shqipëri dhe Kosovë janë relativisht të reja, por tashmë kanë tërhequr vëmendjen e disa lojtarëve globalë. Për më tepër, vendet e Ballkanit Perëndimor, duhet të ndryshojë modelin e tyre të rritjes të drejtuar nga konsumi i brendshëm dhe të përshtasin rritjen e konkurrencës nga vendet me paga të ulëta deri në tregjet globale. Kriza ekonomike globale goditi Ballkanin Perëndimor, duke zbuluar konsumin e vështirë të brendshëm, produktivitetin e palëvizur dhe integrimin e kufizuar te tregtisë. Pesë vjet pas fillimit të krizës globale financiare rajoni vazhdon të luftojë për t'u rimëkëmbur dhe nivelet e papunësisë janë ndër më të lartat në botë. Papunësia e të rinjve është veçanërisht e madhe - shpesh më shumë se dyfishi i përgjithshëm në nivel kombëtar të papunësisë. Politikat e shëndosha makroekonomike dhe reformat strukturore vazhdojnë të jetë një prioritet, por vendet duhet gjithashtu të promovojnë strategjinë për R&D dhe Inovacionin për të rritur produktivitetin dhe eksportet. Studimet tregojnë se kompanitë e reja në Ballkanin Perëndimor kanë rritje 15 për qind më të shpejtë në shitje dhe 8 përqind më të lartë lidhur me produktivitetin sesa kompanitë jo inovative. Për të gjitha këto arsye, vendet e rajonit besojnë se ky është momenti për veprim.

DW: Çfarë pritshmërish ka nga qeveritë e 7 vendeve të rajonit- Shqipërisë, Kroacisë, B-H, Maqedonisë, Malit të Zi, Kosovës dhe Serbisë- për të zbatuar strategjinë e përbashkët R&D dhe Inovacionit brenda 2020?

Paulo Correa: Me nënshkrimin në Zagreb të “Strategjisë së Ballkanit Perëndimor për R&S dhe Inovacionin" për herë të parë vendet e rajonit ranë dakord për një qëndrim të përbashkët për të adresuar sfidat e kërkimit shkencor dhe inovacionit. Ajo është gjithashtu një deklaratë e guximshme për rëndësinë e kërkimit dhe inovacionit në procesin e zhvillimit të vendeve të Ballkanit Perëndimor. Strategjia dhe plani i saj i veprimit paraqet një numër rezultatesh që priten të arrihen deri në vitin 2020, si rezultat i zbatimit të programeve të propozuara rajonale. Për shembull, një fond i ri kërkimesh shkencore duhet të financojë 80 projekte të reja duke përfshirë shkencëtarë nga rajoni dhe diaspora, 50 kërkues të rinj shkencorë dhe doktoratura duke kontribuar në përmirësimin kërkimin shkencor nga exellences në rajon. Transferimi i teknologjisë do të përmirësojë bashkëpunimin shkencë- industri dhe menaxhimin e të drejtave të pronësisë intelektuale nga kërkimi shkencor publik - plani është që të financohen njëqind projekte që të përfshijnë bashkëpunimin mes shkencës dhe industrisë. Më gjerësisht, synohet që politikat e R&D dhe inovacionit të jenë në zemër të proceseve politike si edhe të strategjive të tyre të zhvillimit ekonomik dhe social. Me fjalë të tjera pritet që politikat e R&D të jenë në qendër si në Bashkimin Europian, Norvegji, Zvicër, SHBA, Japoni, Kore dhe si kanë bërë ekonomi të tjera të zhvilluara në disa raste, më shumë se 50 vjet më parë.

DW: A është strategjia rajonale për R&D dhe inovacionin faktor i rritjes së shpejtësisë drejt anëtarësimit në BE për 6 vendet e rajonit, përfshirë edhe Shqipërinë?

Paulo Correa: Kështu besoj se është. Kërkimi shkencor dhe Inovacioni janë në zemër të strategjisë së Bashkimit Europian për rritje ekonomike dhe punësim – Strategjia Europa 2020. Negociatat lidhur me zhvillimin janë një hap i rëndësishëm dhe bashkëpunimi rajonal do të ndihmojë vendet për të avancuar në këtë proces më shpejt – ashtu si do të jetë më e lehtë të mësojnë nga përvojat e njëri – tjetrit. Puna rajonale do të jetë komplementare ndaj nismave kombëtare dhe do të ndihmojë vendet për të modernizuar kërkimet e tyre shkencore dhe sektorët inovativë duke konverguar gradualisht drejt standardeve të BE-së edhe në aspektin e institucioneve, politikave dhe të performancës. Jo vetëm lidhur me kërkimin shkencor dhe inovacionin, por edhe në aspektin e mirëqënies ekonomike dhe standardeve të jetesës. Një Ballkan paqësor, koheziv dhe ekonomikisht i gjallë do të jetë shumë më afër integrimit të plotë në BE.

Paulo Correa është ekonomist drejtues për Inovacionin, Teknologjinë dhe Praktikën Globale të Sipërmarrjes në Bankën Botërore, Washington DC. Ai është koordinator i projektit të BB për përgatitjen e strategjisë së Ballkanit Perëndimor për Kërkimin shkencor, Zhvillimin dhe Inovacionin.