Bečki valcer pod kukastim krstom

"Detaljno proučavam odnose u pozorištima i novinama u Austriji. A posebno svet muzike u Beču. Katastrofalan bilans! Gotovo sami Jevreji i jevrejsko društvo..." To je zabeležio Jozef Gebels u svom dnevniku, pet dana nakon "Anšlusa" Austrije Nemačkoj u martu 1938.

Istoričar Oliver Ratkolb govori o nimalo slavnim danima Bečke filharmonije. Jer u tom orkestru je bilo dovoljno nacista da "očiste" nepoželjne. Četvrtina muzičara Bečke filharmonije bili su članovi nacističke stranke NSDAP i pre 1938. - dok je ta stranka u Austriji zapravo bila zabranjena!

1942. je već bilo sasvim jasno ko svira u Bečkoj filharmoniji: od 123 aktivna člana njih 60 je nosilo stranačku značku s kukastim krstom na reveru svog fraka. Poređenja radi: i u sedištu "Rajha", u Berlinskoj filharmoniji, od 110 muzičara samo njih 20 je pripadalo nacističkoj stranki.

"Leševi u podrumu"

Nakon poraza u Drugom svetskom ratu, mnogi u Austriji su rado tvrdili kako je ta zemlja bila "prva žrtva" nacističke Nemačke i kako nisu imali nikakve veze sa zločinima. Tako se i Bečka filharmonija dugo vremena rado predstavljala kao zaseban svet i svojim Novogodišnjim koncertima je stekla svetsku slavu i izvan kruga ljubitelja klasične muzike. Isto tako, orkestar je i švajcarskom istoričaru Fricu Trimpiju negirao da ima "leševa u podrumu" iz nacističkog doba.

Ali zahvaljujući informaciji koju je dobio od jednog muzičara, člana Bečke filharmonije, Trimpi je otkrio da u bečkoj zgradi Opere zaista ima "leševa u podrumu". Jer u katakombama pod zemljom je smeštena i kartoteka osoblja i muzičara Filharmonije, pa tako i beleške o muzičarima koji su dobili momentalni otkaz nakon Anšlusa - zato jer su bili Jevreji.

Trimpi i istoričarka Bernadet Majrhofer otkrili su imena 13 muzičara koji su bili "nečiste krvi" - ili su bili u braku sa Jevrejem. Mnogi od njih su nestali u koncentracionim logorima, neki su morali da pobegnu u inostranstvo - poput violiniste Arnolda Roséa.

Zanimljive priče - i o nacistima

Gotovo je apsurdno da je za vreme nacističkog režima, na čelu Bečke filharmonije bio Vilhelm Jerger, kontrabasista i član SS-a koji je verno sprovodio naredbe o "rasnoj čistoći" muzičara i muzike koju će orkestar svirati.

Ali čak ni on nije bio toliko okoreli nacista kao trubač Helmut Vobiš. I on je bio član SS-a. Štaviše, čini se da je i lično učestvovao u jurišu na ured austrijskog kancelara Engelberta Dolfusa - i likvidaciji demokratski izabranog predsednika vlade, do tada nezavisne Austrije.

Za vreme rata, bečki filharmoničari uživali su mnoge privilegije, a bili su pošteđeni i od slanja na front. S druge strane, Bečka filharmonija je nalazila načina da se ulizuje nacističkim vlastodršcima pa je tako "počasni prsten" Bečke filharmonije dobio i guverner Beča, Baldur fon Širah koji je lično odgovoran za deportaciju hljade Jevreja iz tog grada.

Obračun s nacistima na "austrijski način"

Nakon rata, došlo je do čistke - naravno, na "austrijski način". Šest članova Orkestra je penzionisano, a četiri člana su dobila otkaz. Ipak od tih četvoro, dvoje se vratilo u Bečku filharmoniju, a jedan od njih je bio trubač i SS-ovac, Helmut Vobiš. Gotovo je neverovatno da je Vobiš posle rata bio čak izabran i za direktora Bečke filharmonije.

Vobiš je "znao sve i svakoga" - i nije zaboravio ni stare prijatelje. Na primer, ratnog zločinca i guvernera Beča, fon Širaha koji je u Nirnbergu osuđen na 20 godina zatvora. Izašao je 1966. i kako tvrdi njegov sin, neki nepoznati izaslanik Bečkih filharmoničara mu je doneo poklon: kopiju "počasnog prstena" tog orkestra čiji original mu je bio oduzet na kraju rata.

Neslavna, ali ipak prošlost Bečkih filharmoničara

I kada je reč o Novogodišnjim koncertima, Bečki filharmoničari su nakon rata nastavili tradiciju koju su započeli 1939. Ipak, koliko god da su se Bečki filharmoničari decenijama trudili da prikriju šta je bilo za vreme nacizma, oni danas aktivno učestvuju i u otkrivanju njihove prošlosti. Prvi put posle 75 godina Bečki filhamoničari su otvorili svoje arhive i dopustili nezavisnoj komisiji da rasvetli tamne strane njihove prošlosti.