Nova istraga o ubistvima Roma

Pritisak mađarskih aktivista za ljudska prava i pravnika očigledno je urodio plodom. „Nacionalna istražna služba“ (NNI), centralna mađarska policijska ustanova za istrage, koja pokreće istragu pre svega kod sumnje u terorizam i kažnjivih dela koja se tiču nacionalne bezbednosti, ponovo će pokrenuti istragu o nizu ubistava Roma 2008. i 2009. godine, s obzirom na to da je jedan ili više mogućih počinilaca tih zločina još na slobodi.

Desni ekstremisti su 2008. i 2009. izveli devet napada u kojima je ubijeno šest Roma, a 55 osoba, gotovo isključivo Roma, povređeno je, delom teško. Osumnjičene osobe uhapšene su u avgustu 2009, a suđenje je počelo u proleće 2011. Početkom avgusta ove godine izrečene su presude. Trojica zločinaca osuđena su na doživotnu robiju, a jedan pomagač na 13 godina zatvora. Svi osuđeni žalili su se na presudu.

Zakasneo, ali dobar gest vlasti

Sada je mađarsko državno tužilaštvo naredilo istragu i u vojsci, verovatno zbog umešanosti mađarske vojne tajne službe u ubojstva Roma. Mađarski aktivisti za ljudska prava, kao što je Alader Horvat, pozdravljaju tu najavu kao „zakasneo ali dobar gest“ vlasti u odnosu prema žrtvama.

Mađarski ministar za ljudske resurse Zoltan Balog najavio je da će njegova vlada obeštetiti osobe koje su preživele seriju napada i porodice žrtava, s obzirom na to da i mađarska država snosi odgovornost za niz napada i da su njene ustanove loše radile u istrazi. Balog teške optužbe iznosi protiv tada vladajuće socijalističko-liberalne vlade. To je tim važnije što po prvi put neki ministar priznaje i odgovornost mađarske države i iz toga izvodi obavezu moralne odgovornosti.

Propusti policije u istrazi

Još tokom i ubrzo nakon prestanka serije ubistava, utvrđeno je da je mađarska vlada odgovorna za brojne skandalozne nepravilnosti u istrazi. Tako su istrage objedinjene tek kada je ubijeno četvoro Roma, među kojima je bio i jedan četvorogodišnji dečak. Mesecima se nije ozbiljno razmatrala mogućnost da iza napada stoje desni ekstremisti, policija je na mestu događaja delimično namerno uništavala dokaze. DNK-analize su pokazivale da su, pored uhapšene četvorice, u ubistvima učestvovale još neke osobe. One su do danas na slobodi. Osim toga, rezultati istrage ukazuju na mogućnost da su brojne osobe podržavale ili znale za zločine.

I to nije sve. Mađarska tajna služba za zaštitu ustavnog poretka prestala je da prati dvojicu ekstremista neposredno pre nego što su počeli sa serijom ubistava. Nejasno je i koliko je tajna služba znala o zločincima i da li je svesno izbegla da pruži informacije istražnim organima. Istovremeno, vojna tajna služba je, preko jednog visokog oficira, imala kontakt sa učesnikom u seriji ubistava. Tek nedavno se saznalo da je toga oficira njegov pretpostavljeni podstakao na lažno svedočenje prilikom suđenja ubicama.

Otvoreno pismo smekšalo Orbana

Liberalni političar Jožef Guljaš, koji je 2009/2010. bio kopredsenik parlamentarnog istražnog odbora o seriji ubistava, pozdravlja novu istragu i nada se da će konačno biti „razjašnjena traljavost ustanova“. On pozdravlja i najavu obeštećenja žrtava kao „gest vrlo vredan pažnje“, s obzirom na to da „u Mađarskoj nije popularno“ podržavati žrtve iz redova Roma.

Najava obeštećenja dolazi nakon što su aktivisti za ljudska prava i tužioci preživelih i porodice žrtava poslednjih meseci neprestano ukazivali na katastrofalne uslove u kojima ti Romi žive. Advokat Laslo Helmeci, koji na suđenju zastupa udovicu ubijenog Jenoa Koke, napisao je otvoreno pismo mađarskom premijeru Viktoru Orbanu. U njemu opisuje bedne uslove u kojima žive preživele žrtve napada i poziva Orbana da se zauzme za brže obeštećenje.

„Čini mi se da je obeštećenje žrtava iskren gest vlade“, kaže aktivista za ljudska prava Aladar Horvat. „S obzirom na izbore iduće godine, to bi mogao da bude jasan signal da se vlada distancira od diskriminacije Roma od strane desnih ekstremista.“