Vartolomej u Nemačkoj

Za patrijarha Vartolomeja, “prvog po časti” među pravoslavnim patrijarsima, otvorena su sva vrata u Nemačkoj. Primaju ga predsednik Joakim Gauk i kancelarka Angela Merkel, čeka ga počasni doktorat univerziteta u Minhenu, kao i nagrada “Lav Tucinger” za toleranciju i otvorenost. Carigradskog patrijarha pozivaju u goste predstavnici najvažnijih crkvi u Nemačkoj, a veoma ga cene i obični katolici i protestanti u toj zemlji. Nije ni čudo, jer taj duhovni poglavar uradio je mnogo na zbližavanju hrišćana. On je važan “pokretač za mnogo toga što se dešava među crkvama”, ističe Martin Ilert, referent za pravoslavne vernike u nemačkoj Evangelističkoj crkvi.

Istovremeno, trvenja između vernika na Istoku i na Zapadu i dalje su prisutna. Na primer, Papa pretenduje da predstavlja sve hrišćane na svetu, čemu se pravoslavci protive. Slično je i sa primanjem žena u svešteničku službu. To je u evangelističkoj crkvi moguće, kod pravoslavaca i katolika toga nema. “Ali, na nivou svetskog ekumenizma, za nas je ključno da ojačamo ono što nam zajedničko. To je daleko važnije od sukoba”, objašnjava Ilert.

Ko je nadležan za dušu?

Saradnja među crkvama tiče se veoma praktičnih pitanja - na primer, kako da se dvoje ljudi različitih veroispovesti venčaju u crkvi? “Ne postoji pravo ekumensko venčanje – to je osnovni problem” kaže predstavnik evangelista Ilert “već samo evangelističko ili pravoslavno venčanje.” Ipak, već postoje smernice o tome kako duhovno lice evangelističke crkve može da učestvuje u obredu venčanja za pravoslavne – ili obrnuto. Ta uputsva su nastala dogovorom predstavnika evangelističke i pravoslavne zajednice. Još jedna važna tema je briga o dušama, na primer: šta valja činiti ako je pravoslavac na samrti, a u blizini nema pravoslavnog sveštenika? Da li katolički ili protestantski sveštenik mogu da ga pripreme za put u drugi svet?

U velikim nemačim gradovima, pripadnici različitih konfesija uspešno sarađuju i to traje već dosta godina. „Postoji mnogo katoličkih i evangelističkih verskih zajednica, koje dopuštaju pravoslavnim zajednicama da gostuju u njihovim crkvama“, kaže Johanes Eldeman, direktor Melerovog Instituta za ekumenizam „zato što pojedine pravoslavne zajednice nemaju sopstvene crkve, u kojima bi vršile bogosluženja. Naravno da tako dolazi do kontakta i ličnih susreta među hrišćanima.“

Ekumenizam i ekologija

Grčko-pravoslavna mitropolija u Nemačkoj, koja je podređena Carigradskoj patrijaršiji, ima oko 450.000 vernika i oko 100 verskih zajednica. U 2014. se navršava 50 godina od kako je ta organizacija uspostavljena, što je još jedan povod za posetu patrijarha Vartolomeja.

Vaseljanski patrijarh uživa ugled kod katolika i protestanata zbog napora na ekumenizma , ali i zbog omiljene teme ovog patrijarha - zaštite prirodne sredine. Evangelisti su ga zbog toga pozvali da održi govor o „Ekološkoj etici sa pravoslavne tačke gledišta“ u čuvenoj crkvi Berliner Dom.

Dok zapadne crkve Vartolomeju ukazuju čast, taj patrijarh iz Istanbula ima svoje rivale u pravoslavnom svetu. Naime, vaseljenski partrijarh trebalo bi da bude najuvaženiji verski poglavar među pravoslavcima, ali moskovski patrijarh taj status dovodi u pitanje. Ruska pravoslavna crkva je najveća po broju vernika, i politički najuticajnija u celom pravoslavnom svetu – i zbog toga se često suprotstavlja patrijarhu u Istanbulu.

Svađa u porodici

Ovaj rivalitet na relaciji Istanbul - Moskva stvara teškoće u dijalogu sa crkvama na Zapadu. „Ponekad je jednostavnije da se razgovara samo sa predstavnicima ruske crkve, ili grčke crkve“, kaže Eldeman „tada se brže složimo.“ Uprkos tome, katolici i protestanti moraju da se „čuvaju da nekako ne podele pravoslavce.“ Na osnovu dosadašnjeg iskustva, kaže Eldeman, ekumenski razgovori daju pravoslavnim crkvama šansu da pronađu zajednički jezik.

Napeto se čeka svepravoslavni (vaseljenski) sabor 2016, na kome bi trebalo da se okupe svi poglavari crkava, prvi put od raskola. Ipak, Elderman ne veruje da će pravoslavne crkve nakon toga nastupati ujedinjeno.

Politička oštrica

Partijarh Vartolomej nalazi se u teškom položaju i u Turskoj. Tamo se već godinama nateže sa institucijama oko povratka zaplenjene crkvene imovine i oko ponovnog otvaranja bogoslovije koja je zatvorena 1971. Patrijarh je svojevremeno i sam pohađao tu bogosloviju. Turskoj državi posebno smeta titula „vaseljenski patrijarh“ i njene međunarodne implikacije, pa je korišćenje te titule patrijarhu zabranjeno čak i odlukom suda.

Viđeno sa te strane, poseta Vartolomeja I Nemačkoj ima određenu političku težinu, i to ne samo zato što se duhovni vođa sreće sa najvažnijim nemačkim političarima. Referent za pravoslavce u Evangelističkoj crkvi Martin Ilert to potvrđuje – evangelisti žele da „dragovoljno i svesno pošalju signal da ekumenski partijarh za nas nije samo predstavnik pojedinačne crkve u Turskoj, već da reprezentuje pravoslavlje u celom svetu.“