Şattülarap’ta gözaltı krizi sürüyor

İran Devrim Muhafızları tarafından Basra körfezinde geçen Cuma gözaltına alınan 15 İngiliz deniz piyadesinin sorgusu sürüyor. İran Dışişleri Bakan Vekili Mehdi Mustafavi, devlet televizyonuna yaptığı açıklamada, "gözaltına alınan askerlerin" sorgusunun sürdüğünü, "İngiliz askerlerinin İran karasularına kasten mi, yoksa yanlışlıkla mı girdiklerinin sorgulamadan sonra belli olacağını" söyledi. Mustafavi, sorgulamanın kim tarafından ve nerede yapıldığına ilişkin bilgi vermedi.

İngiltere makamlarının, askerlerin Irak sınırlarında esir alındığını iddia ettiğini belirten Mustafavi, 15 deniz piyadesinin İran karasularına girdikleri sırada yakalandıkları görüşünde ısrar etti. Mustafavi, 15 askerin Irak'ın Erbil kentinde kaçırılan beş İranlı ile değiştirilmek istendiğine ilişkin Batı medyasında çıkan haberleri de yalanladı.

İran Devrim Muhafızları, İngiliz piyadelerini, sınır ihlali gerekçesiyle gözaltına almış, İngiltere ise askerlerinin körfezdeki Irak karasularında rutin denetleme sırasında esir alındıklarını ileri sürmüştü. Fars haber ajansı da esir alınan İngiliz askerlerinin Basra Körfezi'nden başkent Tahran'a nakledildiğini duyurmuştu.

Bu arada İran’ın resmi haber ajansı İRNA'nın bildirdiğine göre, New York'ta bulunan İran Dışişleri Bakanı Manuçehr Mutteki, İngiltere Dışişleri Bakanı Margaret Beckett ile, deniz piyadaleri konusunda bir telefon görüşmesi yaptı.

"Görüşme talebine olumlu yanıt verilebilir"

Beckett, Mutteki'den Tahran'daki İngiltere büyükelçiliği yetkililerinin askerlerle görüşmesine izin verilmesini istedi. İngiltere deniz piyadelerinin "İran karasularına girmesine itiraz eden" Mutteki de İngiltere'nin talebine "yetkililer tarafından yapılan inceleme ve araştırma çalışmalarından sonra olumlu yanıt verilebileceğini" söyledi.

İngiltere Dışişleri Bakanılığı’ndan yapılan bir açıklamaya göre de Londra, krizin çözümünde Rusya’dan yardım istedi. İngiltere’nin Büyükelçisi Geoffrey Adams, Pazar günü İran Dışişleri'ne çağrılıp karasuların ihlalinden ötürü protesto edildi.

Hafta sonunda da İngiltere Başbakanı Tony Blair, durumu “son derece ciddi“ olarak nitelendirdi. En kısa zamanda çözüm bulunmasını isteyen Blair “Askerlerimizin İran karasularına girdiği doğru değil. İran hükümetinin bu konunun bizim için ne kadar önemli olduğunu anlayacağını ve en kısa zamanda çözüm bulunacağını umuyorum. İranlılar, tutumlarını ne kadar ciddiye aldığımızı anlamalı, yaptıkları haksız ve yanlış” diye konuştu.

Irak da devreye girdi

Bu arada tıpkı İngiliz, ABD ve AB makamları gibi, Irak Dışişleri Bakanlığı da İran'dan, “Esir aldığı 15 İngiliz askerini serbest bırakmasını“ istedi. Irak Dışişleri Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada, Dışişleri Bakanı Hoşyar Zebari'nin Pazar gecesi İran Dışişleri Bakanı Manuçehr Mutteki'yi telefonla arayarak, yetkililerin verdiği bilgiye göre İngiliz askerlerinin Irak karasularında gözaltına alındığını söylediği belirtildi. Açıklamada, Zebari'nin bu gerekçeyle Mutteki'den İngiliz askerlerinin serbest bırakılmasını istediği kaydedildi.

15 deniz piyadesinin görev yaptığı İngiliz donanmasına ait gemi, Şattülarap su yolunda devriye geziyordu. Dicle ve Fırat nehirlerinin birleşmesiyle meydana gelen, Basra körfezine dökülen, stratejik açıdan son derece önemli olan Şattülarap, yaklaşık 200 kilometre uzunluğunda su yolu, Irak ile İran’ın güney sınırını oluşturuyor. Ancak bu sınır tartışmalı. Hatta 1980 -1988 yılları arasında devam eden İrak-İran savaşının nedenlerinden biriydi. Basra körfezi, dünyanın en önemli enerji depolarından. Şattülarap, Irak'ın Basra körfezine açılan tek noktası.

2004’te de Şattülarap’ta benzer bir kriz yaşandı: Sekiz İngiliz askeri, İran karasularına girdikleri gerekçesiyle gözaltına alındı.

Nükleer programla mı ilgili?

Ancak bazı siyasi gözlemcilere göre BM Güvenlik Konseyi’nin ikinci yaptırım paketiyle karşı karşıya kalan İran yönetimi, nükleer programı ile ilgili vakit kazanmaya çalışıyor. İngiliz askerleri de bu stratejiye kurban gitti.

Askeri uzmanların birçoğu, İran’ın tavrının İngiliz deniz piyadelerinin görevleri ile ilgisi olmadığını düşünüyor. Birkaç yıl öncesine kadar İngiltere’nin Tahran Büyükelçisi olan Sir Richard Dalton, İran’ın bölgesel güç olduğunu göstermek istediği kanısında: “İran Amerikalıların Irak’tan çekilmesini ve İsrail’in gücünün kırılmasını hedefliyor. Bunun arkasında bölgede etkin olma arzusu yatıyor, ama hedefleri topraklarını genişletmek değil. Bu nedenle bölgedeki diğer ülkelere bir saldırı olasılığı yok.”

İran ve İngiltere arasında krizin sürmesi, dünya piyasasındaki petrol fiyatlarını da etkiledi. Varil başına 63 dolara tırmanan petrol fiyatlarıyla bu yıl içinde yeni bir rekor kırıldı.