Alper Gezeravcı'nın kalacağı uzaydaki ISS nasıl bir yer?
19 Ocak 2024
Türkiye'nin ilk uzay yolcusu Alper Gezeravcı'nın da içinde yer aldığı SpaceX'e ait uzay aracı Florida'daki Kennedy Uzay Merkezi'nden başarıyla fırlatıldı. Gezeravcı ve beraberindeki İspanyol, İtalyan ve İsveçli astronotları taşıyan Dragon kapsülü ise Uluslararası Uzay İstasyonu'na (ISS) doğru yolculuğuna devam ediyor. Dragon kapsülünün Cumartesi günü Türkiye saatiyle 13:15 civarında ISS'ye varması bekleniyor.
Gezeravcı'nın da üyesi olduğu AX-3 misyonu kapsamındaki ekip ISS'de yaklaşık olarak 14 gün kalıp bilimsel deneylerini gerçekleştirecekler. Aralarında kanserden bağışıklık hücrelerine, alglerden propolise kadar literatüre katkı sağlayacak çalışmaların bulunduğu 13 deney uzayda gerçekleştirilecek.
Peki Uluslararası Uzay İstasyonu ne gibi özelliklere sahip? Burada şimdiye dek hangi çalışmalara imza atıldı?
Yerden yaklaşık 400 kilometre yükseklikte hareket eden ISS, bir günde Dünya etrafında yaklaşık 16 kez dönüyor. Onu yer yüzünden tespit etmek ve günün herhangi bir dakikasında gökyüzünde nerede olduğunu izlemek mümkün. Ancak ISS ve ve astronotların bu istasyonda yürüttüğü bilimsel çalışmalar çoğu zaman dikkatlerden kaçıyor.
Savaş zamanlarında bile uluslararası diplomasi, barış ve işbirliği açısından dünyanın en başarılı yerlerinden biri olan ISS'de, 25 yıl boyunca, dünyadaki günlük yaşamımızı doğrudan etkileyen çok sayıda bilimsel keşif yapıldı.
ISS ne zaman fırlatıldı?
ISS'nin ilk bölümü olan Zarya Kontrol Modülü Rus yapımı ve 20 Kasım 1998'de fırlatıldı. Zarya, yakıt depolama ve batarya gücü sağlarken ISS'ye gelen diğer uzay araçları için bir kenetlenme bölgesi olarak hizmet verdi.
Bir ay sonra, 4 Aralık 1998'de ABD Unity Node 1 modülünü fırlattı. Bu iki modül birlikte işleyen bir uzay laboratuarının başlangıcını oluşturdu. ISS, 42 montaj uçuşu sonunda bugünkü halini aldı.
İlk kez 2 Kasım 2000'de ABD'li astronot Bill Shepherd ile Rus kozmonotlar Yuri Gidzenko and Sergey Krikalev'den oluşan ekibin göreve başladığı ISS'de o zamandan beri sürekli olarak ikamet ediliyor.
Uzay İstasyonu ne kadar büyük?
Yaşamak ve çalışmak için çeşitli alanlara bölünen ISS'de altı uyku odası, iki banyo, bir spor salonu bulunuyor. İstasyonun 360 derece görüş açısına sahip bir panoramik penceresi var.
Uçtan uca 109 metre uzunluğundaki ISS, bir Amerikan futbol sahası büyüklüğünde. Ya da eğer yüzmeyi seviyorsanız ISS bir olimpik yüzme havuzunun iki katından daha uzun. Roketlere meraklıysanız UUİ SpaceX'in Starship'inden 12 metre daha kısa.
Öte yandan güneş panellerinin kanat aralığı da 109 metre. En büyük ticari uçak olan Airbus A380'in kanat açıklığı ise 79,8 metreyi buluyor. Ayrıca uzay istasyonunun içinden yaklaşık 13 kilometrelik elektrik kablosu geçiyor.
ISS'nin ortalama hızı nedir?
Uluslararası Uzay İstasyonu, bir günde Dünya etrafında yaklaşık 16 kez dönüyor. Bu da her 90 dakikada bir dönüş tamamladığı anlamına geliyor. Saatte yaklaşık 27 bin 576 kilometre, saniyede ise yaklaşık 8 kilometre hızla dönüyor.
Astronotlar ISS'de ne yapıyor?
ISS astronotları Dünya'da yapılamayan bilimsel deneyler üzerinde çalışmadıkları zamanlarda, düzenli olarak uzay yürüyüşlerine çıkıyorlar. Bu yürüyüşler, istasyona robotik kollar gibi yeni bileşenler eklemek veya bakım yapmak amaçlı olabiliyor. Astronotların uzay enkazının yarattığı delikleri incelemek ya da onarmak zorunda kaldıkları zamanlar da oluyor.
Astronotlar ayrıca sıkı bir sağlıklı yaşam programı uyguluyorlar. Çünkü uzaydaki mikro yerçekiminin neden olduğu kas ve kemik kütlesi kaybını azaltmak zorundalar. Uyguladıkları program, koşu bantları da dahil olmak üzere özel olarak tasarlanmış makinelerde günde en az iki saat çalışmayı da içeriyor.
Bununla birlikte, araştırmacılar uzayda, örneğin Ay'da ya da Mars'ta yaşayan insanlara giderek daha fazla odaklandıkça, astronotların günlük egzersizleri de uzayın bedenlerimiz üzerindeki etkilerine ilişkin bilimsel bilgilerimizi geliştirmek için kullanılıyor. İnsanlar yıllarca mikro yerçekiminde yaşasaydı ne olurdu? Bedenlerimiz Dünya'ya dönebilecek kadar güçlü olur muydu, yoksa çok mu zayıf olurdu?
ISS'de hangi keşifler yapıldı?
Astronotlar ISS'de şimdiye dek yüzlerce bilimsel deney gerçekleştirdiler. Bazen kendi üzerlerinde deneyler yaparak genel sağlıklarını, beslenmelerini ya da güneş radyasyonunun etkilerini gözlemliyorlar. Bazen de Dünya'daki bilim insanları için deneyler yapıyorlar. Bu deneyler çok sayıda bilimsel buluşa yol açtı.
Alzheimer ve Parkinson hastalığından kansere, astım ve kalp hastalıklarına kadar her şey uzayda incelendi. Bilim insanları bazı tıbbi deneylerin en başarılı şekilde uzayda yapıldığını, çünkü hücrelerin mikro yerçekiminde insan vücudunda olduğu gibi davrandığını, ancak Dünya'da bu tür koşulları yeniden yaratmanın zor olduğunu söylüyor.
İlaç geliştirmeye fayda sağlayan keşifler, yeni su arıtma sistemleri, kas ve kemik erimesini azaltma yöntemleri ve gıda üretiminde yeniliklere öncülük eden buluşlar da oldu.
ISS ne zamana kadar faaliyette olacak?
ISS'nin gelecekteki işleyişine ilişkin planlar, Rusya'nın 2022 başlarında Ukrayna'yı işgal etmeye başlamasıyla birlikte belirsizliğe sürüklendi.
Hem Avrupa Uzay Ajansı (ESA) hem de ulusal kuruluşlar Rusya ile uluslararası işbirliklerinden çekildi ve Rusya kendi uzay istasyonunu inşa etmek üzere ISS'den ayrıldığını açıkladı.
Ancak mesele sadece savaş değil; uzaya giden eski ve yeni uluslar uzayda kendilerine ait bağımsız bir iz bırakmak istiyor. Bu ülkeler arasında Japonya, Çin, Hindistan, Birleşik Arap Emirlikleri ve diğerleriyer alıyor.
ABD ve Avrupa 2030 yılına kadar Uluslararası Uzay İstasyonu'na bağlı kalacaklarını açıkladılar. Ancak ISS sonrası bir dünya için de planlar yapılıyor: NASA neredeyse tamamen Artemis programına ve Ay'ı keşfetme planlarına odaklanmış durumda. ESA ise Starlab adını verdiği yeni bir uzay istasyonu için çalışıyor.