Irak için federal yapı önerisi

“Iraklıların daha fazla yönetime katılmasını sağlamak için, Irak’ın, tek bir ulusal hükümetin çatısı altında 5 veya 6 federal eyalete bölünmeyi düşünmesi lazım.” Amerikalı Ortadoğu ve Irak uzmanı David Phillips tarafından hazırlanan rapor bu düşünceye dayanıyor.

Amerikan dış politikasının belirlenmesinde etkin bir düşünce kuruluşu olan Dış İlişkiler Konseyi’nin Eylemler Merkezi Başkanı olan David Philipps raporunda, bu bölünmenin etnik köken değil, coğrafi esasa göre olması gerektiğini belirtiyor. “Irak’ta Gücün Paylaşımı” başlıklı 50 sayfalık raporda Phillips, “30 Ocak seçimleri ülkenin tarihinde bir dönem noktasıydı, ancak demokrasi sadece oy kullanmak değil. Demokrasi, siyasi gücün kurumlar ve yasalar aracılığıyla paylaşımı ve bu yolla sorumluluk sahibi bir yönetimin garantisidir” diyor.

Merkeziyetin azaltılması

Amerikan yönetimine geçmişte danışmanlık da yapmış olan Phillips, Irak’ın orta ve güney bölgelerinde, nüfusu genelde Şii olan 9 bölgeden, 2 ya da 3 federal eyalet kurulabileceğini, ülkenin orta ve batı kesimlerindeki Sünni ağırlıklı 4 bölgenin de bir eyalet altında toplanabileceğini belirtiyor. David Phillips, Irak’ın kuzeybatısındaki Kürt ağırlıklı üç bölgenin tek bir federal eyalet haline getirilmesini, başkent Bağdat’ın da ayrı bir eyalet olmasını öneriyor. Amerikalı akademisyen, ‘merkeziyetin azaltılması’ ilkesi uyarınca Irak federal devleti ve bölge yetkililerinin yerel geleneklere uygun yasalar çıkarabilmesi gerektiğini savunuyor. Phillips’in raporu Arapça’ya çevrilerek kısa süre içinde Irak hükümeti ve meclisine de gönderilecek.

Eyaletler bölme riski

Irak’ın federal eyaletlere bölünmesi daha önce de önerilmiş, ancak etnik ve mezhepsel ayrılık yaratma tehlikesi, ayrıca ülkenin büyük petrol zenginliğinin nasıl paylaşılacağı konusunda soru işaretleri doğurmuştu.

Irak, dünyanın en zengin üçüncü petrol rezervlerine sahip bulunuyor ancak üretim ülkenin güney ucu ile Araplar, Kürtler ve Türkmenler tarafından sahip çıkılan kuzeydeki Kerkük şehri çevresine odaklanıyor. Ülkenin orta bölgelerinde ise doğal petrol kaynakları bulunmuyor.

Iraklı liderler, geçmişte bu tür federal yapı önerilerine, önceliklerinin bir hükümet kurmak ve istikrar sağlamak olduğunu söyleyerek kayıtsız kalmıştı. Diğer yandan Arap ülkelerinin liderleri de Irak’ın kuzeyinde 10 yıldan fazla zamandır özerkliğin tadını çıkaran Kürtler’e, sahip olduklarından daha fazla bağımsızlık verme taraftarı değil.

Petrol gelirlerinin paylaşımı

Amerikalı akademisyen David Phillips, ulusal hükümetin petrol gelirlerinin bir bölümüne sahip olmasını, ancak geri kalan gelirin bölgeler arasında nüfus oranına göre paylaştırılmasını öneriyor. Phillips ayrıca ulusal hükümetin dışişleri, dış ticaret, sınır kontrolü, gümrük ve vergilendirme, mali politika, para basımı, büyük altyapı çalışmaları ve ordu konularında sorumluluğu elinde bulundurmasını savunuyor. Raporda bunun gerçekleşebilmesi için Iraklı halk gruplarının zorlu bir seçimle karşı karşıya bulunduğunu; Arap Şiiler’in Şeriat hukuku taleplerinden vazgeçmeleri, Arap Sünniler’in artık Irak kurumları üzerinde baskın güç olmadıklarını kabul etmeleri, Iraklı Kürtler’in bağımsızlık ve Kerkük’ün tek hakimi olma hayallerinden vazgeçmeleri, Türkmen ve Asurilerin de Araplar ve Kürtler’in çoğunlukta olduğu federal eyaletlerde yaşadıklarını kabul etmeleri gerektiği belirtiliyor.