İran ile yeniden müzakere

ABD ile İran arasındaki gerginlik son günlerde tekrar tırmandı. ABD, İran ordusuna bağlı Devrim Muhafızları’nı terör örgütleri listesine almaya hazırlanırken, İran Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad da Amerikan yönetiminin Doğu Avrupa’da kurmayı planladığı füze savunma sistemine ilişkin tartışmalara dahil oldu. Ahmedinejad, füze savunma sisteminin Asya kıtası için de bir tehdit olduğunu ileri sürdü.

Washington–Tahran hattında ipler gerilirken, İran’ın nükleer faaliyetlerine ilişkin görüşmeler de yeniden başlıyor. Uluslararası Atom Enerji Kurumu Başkan Yardımcısı Olli Heinonen ve İran müzakere heyetinin başkan yardımcısı Cevad Veidi, Pazartesi günü Tahran’da bir araya gelecek. İran, yaklaşık 20 yıldır nükleer programını gizlilik içinde sürdürüyor ve bu da uluslararası toplumun kuşkularının artmasına neden oluyor.

Atom bombası var mı?

Almanya’nın Bonn kentindeki Uluslararası Silahsızlanma Merkezi’den İran uzmanı Jerry Sommer, İran’ın nükleer silah üretip üretmediği konusunda şimdiye dek tatmin edici bir yanıt verilemediğini ifade ediyor: “İran’ın bir nükleer silah programına sahip olduğuna ilişkin şimdiye kadar bir kanıt bulunamadı. Ancak İran’ın faaliyetlerine ilişkin sorular ise henüz yanıtlanmış değil.”

İran’ın uranyum zenginleştirme faaliyeti kadar ağır su reaktörü yapımına ilişkin planları da tartışma yaratıyor. Zira İran uzmanı Sommer, her iki yöntemle de nükleer silah üretilmesine olanak sağlayacak malzeme elde edilebileceğini ifade ediyor: “Zenginleştirilmiş uranyumla şöyle oluyor: Nükleer tesislerde yakıt çubukları elde edilebilmesi için yaklaşık yüzde 4 oranında zenginleştirilmiş versiyon kullanılıyor. Zenginleştirme işlemine devam edilirse ve aslında pek de kolay olmayan teknik bir süreçle, yüzde 4’ten yüzde 96’ya ulaşılırsa, o zaman atom bombasının yapımında kullanılan materyaller elde edilebilir.”

Natanz şüphe uyandırıyor

Tahran’ın yaklaşık 300 kilometre güneyinde bulunan Natanz’daki nükleer tesis, İran’ın uranyum zenginleştirme faaliyetlerine başladığı pilot merkez. İran yönetimi, bu tesiste sadece enerji ihtiyacının karşılanması amacıyla az miktarda uranyum zenginleştirildiğini iddia ediyor. Ancak Uluslararası Atom Enerji Ajansı ve başta Amerika Birleşik Devletleri olmak üzere Batılı ülkeler, Natanz’daki faaliyetlerden kuşkulu.

Uluslararası Silansızlanma Merkezi’nden Jerry Sommer, Tahran yönetiminin daha açık davranması gerektiğini söylüyor: “İran, uluslararası kurallara uygun olduğunu söylediği uranyum zenginleştirme faaliyetlerini gizlilik içinde yürüttüğü için şüphelere neden oluyor. Ve bu da uluslararası toplumun güvenini sarsıyor.”

Diğer yandan Uluslararası Atom Enerji Ajansı’nın müfettişleri, Natanz’daki tesiste, yüksek düzeyde iki farklı derecede zenginleştirilmiş uranyum izine rastlamıştı. Tahran yönetimi ise bu durumu, uranyumun zenginleştirildiği santrifüjleri yurtdışından ithal edildiği ve eskiden kalma izler olabileceği şeklinde açıklamıştı.

“Rusya ile ortaklık” önerisi

Uluslararası Atom Enerji Ajansı Başkanı Muhammed El Baradey ise uzun zamandır zenginleştirme faaliyetinin ulusal sorumluluk altında değil, Rusya ile ortaklık içindeki bir şirket yönetiminde yapılmasını öneriyor. Rusya’nın da gündeme getirdiği öneriye göre, İran gerekli olan nükleer yakıt çubuklarını Rusya toprakları içindeki bir İran–Rus tesisinde üretecek. Böylece İran’ın nükleer silah üretecek malzeme sağlamasının önüne geçilmesi umuluyor.

Ancak uranyum zenginleştirmek, İran’ın üzerinde çalıştığı tek nükleer teknoloji değil. Tahran’ın 250 kilometre güneybatısında bulunan Arak’ta da bir ağır su reaktörü kurulması planlanıyor. Bu reaktörde elde edilecek olan plütonyum da yine nükleer silah yapımında kullanılan malzemelerden biri.