Nükleer pokerde İran “koz bende” diyor

Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi yaptırım kararları ile İran’a söz geçirmeye çalışırken Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad ülkesinin endüstiryel ölçekte nükleer yakıt üretebilme aşamasına geldiğini duyurması uluslararası camiada tepkilere neden oldu. Uluslararası toplum, İran’dan BM Güvenlik Konseyi’nin kararlarını uymasını istedi.

Peki İran, Cumhurbaşkanı Ahmedinejad’ın iddia etti gibi endüstriyel ölçekte uranyum zenginleştirebilir mi? Ahmedinejad’ın açıklamasının belirsizliklerle dolu olduğunu söyleyen Londra’daki Uluslararası Stratejik Çalışmalar Ensitüsü uzmanlarından Mark Fitzpatrick’a göre söz konusu açıklama, Ahmedinejad’ı içte ve dışta güçlendirecek siyasi bir manevradan ibaret.

Rusya da İran'ın uranyum zenginleştirmesi sanayisini oluşturacak bir teknolojik ilerleme sağladığına dair bir göstergenin olmadığını açıkladı. Rusya Dışişleri Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada, "Biz yakın zamanda zenginleştirilmiş uranyum çalışmalarını ülkede yapacaklarını açıklayan İran'ın nükleer programı konusunda büyük bir teknolojik yenilik sağladığından haberdar değiliz" denildi.

Denetçiler işbaşında

Ancak İran’ın endüstriyel ölçekte uranyum zenginleştirme noktasına gelip gelmediği sorusunun asıl yanıtını Birleşmiş Milletler denetçileri verecek. BM’ye bağlı Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu’ndan (UAEK) iki denetçi Ahmedinejad’ın son açıkmasını yaptığı Natanz santralini ziyaret ediyor. Denetimlerin bir hafta kadar sürmesi bekleniyor. İranlı bir yetkili, BM müfettişlerinin rutin denetimler çerçevesinde geldiğini, İran'ın nükleer çalışmalarının UAEK kameralarınca sürekli izlendiğini kaydetti.

İran Atom Enerjisi Kurumu Başkanı Gulamrıza Agazade, Natanz nükleer tesisine 50 bin santrifüj kurmak için çalışmaları sürdürdüklerini, şimdilik 3 bin santrifüj sahip olduklarını belirtti. Ancak bu sayı bile birçok uzmana göre abartılı.

Nitekim bir yıl önce İran, 2007 yılının Mart ayına kadar 3 bin santrifüje sahip olmayı hedeflediklerini açıkladı. Ardından tarih Mayıs 2007 olarak değiştirildi. 2007’nin Şubat ayının ortalarında ise Tahran yönetimi, Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu’na 600 adet santrifüjün kullanımda olduğunu bildirdi.

Buna karşılık Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu, Şubat ayında İran’ın 164’er santrifüjden oluşan dört zincir e sahip olduğunu, iki zincirin henüz deneme aşamasında olduğunu duyurmuştu. UEAK’ya göre İran’ın nükleer teknolojisi askeri kullanım düzeyinde değil. Tahran, geçen yıl uranyumu yüzde 3,5 oranında zenginleştirmeyi başardıklarını ilan etmişti. Oysa atom bombası yapımı için uranyumun yüzde 90 oranında zenginleştirilesi gerekiyor.

"Çözüm müzakerede"

Ama Tahran yönetimi ile yaşanan nükleer ihtilaf konusunda herkesin merak ettiği bir konu daha var: Birleşmiş Milletler’in İran’a yönelik stratejisinden neden sonuç alınamıyor? İran’a dönük iki yaptırım kararının onaylanması yeterli baskı oluşturmuyor mu ?

Bu soruyu Berlin Bilim ve Politika Vakfı’ndan Ortadoğu uzmanı Prof. Dr. Volker Perthes şöyle yanıtadı: “Ben yaptırımlarla İran’ın bir araştırma programını yürütmesini ve geliştirmesini, ki buna zenginleştirme faaliyetleri de dahildir, engelleyemeyeceğimizi düşünüyorum. Ben uluslararası toplumu müzakereler yoluyla bir anlaşma şansına sahip olacağı görüşündeyim. Bu yolla İran’ın nükleer programı kısıtlanabilir. Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu yetkililerinin uluslararası denetimi altına alınabilmesi sağlanabilir. İran zaten anlaşmalar uyarınca bu yükümlülük altında. Denetim mekanizması İran’ın bu araştırmaları askeri olarak kullanımını ihtimal dışı bırakmalı.“

Evet, uluslararası toplum ve Batılı uzmanlar İran’ın önerilen müzakere koşullarını kabul ederek yeniden masaya oturmasında ısrarcı. Ancak İran farklı bir görüşte. İran Dışişleri Bakanı Manuçher Muttaki endüstriyel ölçekte uranyumu zenginleştirmeyi başarmalarıyla birlikte koşulların değiştiğini açıkladı. Muttaki artık yeni gerçekler ışığında İran’ın değil soruna taraf olan diğer ülkelerin adım atması gerektiğine işaret etti.