1. İçeriğe git
  2. Ana menüye git
  3. DW'nin diğer sayfalarına git

Uluslararası Adalet Divanı 60 yaşında

Klaus Dahmann / DW18 Nisan 2006

Lahey’deki Uluslararası Adalet Divanı’nın yine 60’ıncı yıldönümü kutlanıyor. İlk oturumunu 18 Nisan 1946’da yapan Birleşmiş Milletler’e bağlı Uluslararası Adalet Divanı, devletlerarası anlaşmazlıklarda devreye giriyor. DW’den Klaus Dahman’ın haberi…

https://p.dw.com/p/Aa5X
Uluslararası Adalet Divanı, Hollanda'nın Lahey kentinde bulunuyor
Uluslararası Adalet Divanı, Hollanda'nın Lahey kentinde bulunuyorFotoğraf: AP

Hollanda’nın Lahey kenti, adeta BM’nin hukuk kalesi görünümünde. Kısa bir süre önce ölen eski Yugoslavya lideri Slobodan Miloşeviç başta olmak üzere Balkan Savaşı sırasında işlenen savaş ve insanlık suçlarını soruşturmak üzere kurulan Eski Yugoslavya Savaş Suçları Mahkemesi’nin yanı sıra yine savaş ve insanlık suçlarını soruşturmak üzere Temmuz 2002’de faaliyete geçen ve ilk olarak Kongo ile Darfur’da yaşananları büyüteç altına alan Uluslararası Ceza Mahkemesi de Lahey merkezli.

“Lahey Adalet Divanı“ olarak da adlandırılan Uluslararası Adalet Divanı’nın geçmişi ise diğer iki organa göre çok daha eskilere dayananıyor. Bundan 60 yıl önce kurulan BM’nin bu yargı organı, devletlerarası anlaşmazlıklarda devreye giren en yüksek adli merci konumunda. Savaş Suçları Mahkemesi’nde kişiler yargılanabilirken, Adalet Divanı’nda bu mümkün değil. Yine Strasbourg’daki Avrupa Konseyi bünyesinde faaliyet gösteren Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne bireysel başvuru yapılabilirken, Lahey’deki Uluslararası Adalet Divanı’na böyle bir başvuru imkanı yok.

Adalet Divanı’nın temelleri nasıl atıldı?

Adalet Divanı fikrinin temelleri, aslında BM’nin II. Dünya Savaşı’ndan önceki yapılanma şekli olarak da tarif edebileceğimiz Milletler Cemiyeti dönemine dayanıyor. „İki ya da daha fazla devletin anlaşmazlığa düştüğü durumlarda hemen silaha sarılmak yerine, bağımsız yargıçların soruna çözüm bulmaya çalışması“ düsturuna dayalı bu düşünce “güçlü olan kazanır“ şeklindeki savaş düsturuna bir alternatif olarak ortaya çıktı. Yani bir bakıma savaşları önleme amacını taşıyordu Uluslararası Adalet Divanı fikri.

Ancak teorideki bu kuralın işleyebilmesi için bu sürece dahil tüm ülkelerin, mahkemenin vereceği kararları, önceden kayıtsız şartız kabul edeceklerini beyan etmeleri ve bunu uygulmaya hazır olmaları gerekiyor. Tıpkı 1994 yılında Libya ve Çad arasında on yıllardır devam eden sınır sorununa Lahey’de bulunan çözümü her iki ülkenin de kabul etmesi gibi.

Ancak aksi yönde örnekler de yaşandı elbette. Örneğin, İsrail’in Filistin bölgelerini tecrit eden ve „güvenlik çiti“ adını verdiği duvar, Uluslararası Adalet Divanı tarafından „illegal“ olarak ilan edilmişti. Ancak İsrail tarafından onaylanmayan bu karar, bağlayıcı olmadı.

Divan’a 100 ülke taraf

Adalet Divanı, kuruluşundan bu yana geçen 60 yıl içinde yaklaşık 100 karara imza attı, tartışmalı konularda 25 mütalaa hazırladı. Uluslararası Adalet Divanı’nda her biri farklı ülkelerden olmak üzere 15 yargıç görev yapıyor. Yargıçlar BM Genel Kurulu’nun seçimi ve Güvenlik Konseyi’nin onayıyla dokuz yıllığına atanıyor.