“Oružani otpor protiv okupatora”

U predvečerje Prvog svjetskog rata Albanija je proživljavala euforiju nezavisnosti od Otomanske imperije. Proglašenje samostalnosti desilo se 1912. godine, a onda i priznanje Londonskim ugovorom slijedeće godine. Uz tu euforiju išle su i posljedice krvavih balkanskih ratova. „Albanci su imali sreću jer je politički razvoj bio naklonjen samostalnoj Albaniji, ali i nesreću da cilj nije bio pripajanje svih oblasti u kojima većinski žive Albanci“, kaže za DW Mihael Šmit-Neke, njemački istoričar i albanolog. „Kompromis je bio uspostavljanje Albanije kao kneževine ‘uz priznanje šest velikih sila‘, ali u uskim granicama koje država i danas ima. Dalji kompromis je bio postavljanje njemačkog princa Vilhelma cu Vida (fotografija gore) kao albanskog kneza jer on svojim porijeklom, rođačkim vezama i konfesijom nije naišao na odbijanje nijedne strane.“

Zemlja „bačena vukovima“

Sarajevski atentat i izbijanje Velikog rata praktično su okončali takvu albansku nezavisnost i državnost. Njemački knez je 3. septembra 1914. napustio Albaniju. „Njegovim odlaskom Albanija je ponovo bila tamo gdje je bila prije Londonske konferencije – na međunarodno-pravnoj ničijoj zemlji“, komentariše Šmit-Neke. Albanija ubrzo postaje bojište političkih i vojnih interesa na kojem se sudaraju gotovo sve zemlje koje ulaze u rat – Srbija, Crna Gora, Grčka, Italija, Austrougarska, Francuska i Bugarska. Tako u albanskim udžbenicima stoji da je tajni Londonski sporazum iz 1915. donio „nebrojene patnje narodu Albanije“; podjela zemlje između Srbije, Crne Gore i Grčke pretvorila je Albaniju u „valutu za potkusurivanje imperijalističkih sila i šovinističkih susjeda“.

Atentat na Franca Ferdinanda u albanskim školama se pominje samo uzgredno kao djelo „srpskog nacionaliste“ Gavrila Principa koji je dao povod za Prvi svjetski rat. Ipak, kao uzrok za rat se navodi kriza kapitalizma i zaoštravanje odnosa imperijalističkih sila čiji se interesi sudaraju u pokušaju da se svijet drugačije podijeli. Iako se krivica za rat pripisuje i Centralnim silama, ni Antanta nije pošteđena: „Tajnim sporazumom 1915. imperijalističke sile Antante odlučile su da ukinu nezavisnost Albanije i da rasparčaju zemlju“, stoji u knjigama iz kojih uče učenici. Istoričari i stručna javnost u Tirani rado se vraćaju citatu britanske balkanologinje Idit Daram koja piše: „Novopečena država Albanija bačena je vukovima kako bi se spasle starije države.“

Opšte mjesto je i rečenica iz istorijskog udžbenika, gdje se kaže da je, nakon što se saznalo za tajni sporazum u Londonu, „oslobodilački pokret albanskog naroda protiv okupatorskih sila u cilju slobode i obezbjeđivanja nezavisnosti dobio na masovnosti“. Međutim, taj pokret nije baš lako smjestiti na ovu ili onu stranu, kaže istoričar Šmit-Neke. Nakon odlaska njemačkog kneza nastaje politički vakum u kojem „nema centralnog igrača koji bi održao Albaniju u komadu. Roman najpoznatijeg albanskog pisca Ismaila Kadarea ‘Naopaka godina', predstavlja čitav haos tragikomično. Ubrzo ni Albanci ni stranci ne mogu da u potpunosti shvate ko je sa kim u savezu i ko se za šta bori“, dodaje ovaj poznavalac albanske istorije.

Zločinci su uvijek drugi

Istoričar Škelzen Gaši analizirao je udžbenike istorije iz Albanije, Kosova i Srbije. Utvrdio je da tekstovi na albanskom uopšte ne oslikavaju iscjepkanost i različite političke pozicije u Albaniji onog vremena. Umjesto toga, govori se o homogenom nacionalnom pokretu sa jasnim ciljevima. Pisci albanskih i kosovskih udžbenika koriste opšta mjesta, pišu o oružanom otporu protiv okupatora. Taj otpor predvodio je Idriz Seferi, u bugarskoj zoni okupacije, odnosno Azem Bejta u Austrougarskoj zoni. Ali nigdje ni riječi o zajedničkim borbama Azema Bejte i lokalnih Srba protiv austrougarskih trupa. Istoričar Gaši je još primijetio da u istim udžbenicima nema ni riječi o albanskim zločinima nad Srbima. Zločinci su uvijek drugi, sopstveni narod je uvek stradalnik.

Ali koliko su događaji iz Prvog svjetskog rata i raniji, iz balkanskih ratova, mijenjali sliku Albanaca o susjednim narodima? „Dešavanja su svakako polarizovala ljude i dodatno pogoršala međusobne odnose, prije svega između Srba i Albanaca, kao i odnose sa Grcima“, priča Šmit-Neke. „Zvanična politika je okrenula leđa svebalkanskoj saradnji – iz koje je bila isključena Bugarska – i pod kraljem Zogom se potpuno vezala za Italiju. To je Albaniju još jednom stajalo nezavisnosti.“

Autor: Pandeli Pani / Nemanja Rujević

Odgovorna urednica: Belma Šestić