Sačuvati mađarske mozgove kod kuće
14. april 2009
Mađarska, kao mnoge zemlje u istočnoj Evropi, ima problem zadržavanja svojih talentovanih naučnika istraživača u zemlji i navođenjem onih koji su otišli da se vrate. Problem nije nov. Tokom prošlog vijeka deset mađarskih naučnika dobilo je Nobelovu nagradu za istraživanja koja su radili negdje drugo, uglavnom u Sjevernoj Americi. Tako je Mađarska uložila nešto svog novca u posebne grantove koji se ne dodjeljuju mađarskom naučnom establišmentu, već grupi najboljih evropskih naučnika u Evropskoj organizaciji molekularne biologije. Ali, i najboljim mladim mađarskim naučnicima koji rade u inostranstvu, a spremni su da se vrate kući i otvore vlastite laboratorije za istraživanje u Mađarskoj.
Niko zaista ne zna koliko nadarenih mladih mađarskih naučnika napusti zemlju svake godine zbog boljih uslova za istraživanje u Sjevernoj Americi i Zapadnoj Evropi. Neki od njih iz oblasti molekularnih nauka vratili su se uz pomoć Evropske organizacije molekularne biologije (EMBO). Sjedište ove organizacije je u Hajdelbergu u Njemačkoj i pokušava da uradi svoj dio u borbi protiv „odliva mozgova“ u siromašnim evropskim zemljama. Prije tri godine EMBO je počeo da nudi grantove od 50.000 evra godišnje na tri godine svakom naučniku koji pobijedi i koji je spreman da izgradi i vodi novu istraživačku laboratoriju u svojoj zemlji.
Laboratorija po laboratorija…
Dr Atila Remenji (Attila Remenyi) ima 35 godina. Otvorio je novu laboratoriju u Budimpešti na Etvos Lorand Univerzitetu - odsjek za biohemiju.
"To je dug process dok se pokrene rad laboratorije. Treba naručiti opremu, ona mora stići, pa treba da je instalirate i angažujete ljude koji s njom znaju profesionalno rukovati" – kaže dr Atila Remenji.
Remenji istražuje kako pojedinačne ćelije usklađuju svoje aktivnosti sa drugim ćelijama. On se vratio u Mađarsku nakon što je proveo više od decenije studirajući i radeći u Engleskoj, Njemačkoj i na kraju u SAD na Kalifornija Univerzitetu u San Francisku.
“I onda sam došao do faze kada sam morao odlučiti da li želim otvoriti nezavisnu laboratoriju u Kaliforniji u SAD ili negdje drugo ili u svojoj domovini.”
Remenji i njegova supruga koja je takođe Mađarica čekali su prvo dijete. Preselili su se nazad ubrzo nakon rođenja kćerke. Nekoliko kilometara dalje na Mađarskoj akademiji nauka na Institutu za enzimologiju dr Gergeli Šakas (Gergely Szakacs) jedan je od prvih dobitnika EMBO granta u Mađarskoj. Sada ima 39 godina i istražuje otpornost raka na koktele lijekova. Do prije dvije godine Šakas je radio u Sjedinjenim Američkim Državama na nacionalnom institutu zdrvlja, gdje je provodio dane okružen drugim veoma talentovanim kolegama sa svih strana svijeta.
„Ako se bavite ovom naučnom granom morate ići u inostranstvo, posebno ako živite u ovom dijelu svijeta koji se može smatrati kao udaljeni dio u nauci. Jer, stvrai se dešavaju u Americi i u mjestima gdje je veća koncentracija bogatstva inteligencije i tehnologije.”
Ljubomora mađarskih naučnika
Gergeli Sakas je odlučio prije nego što je otišao u inostranstvo da neće trajno napustiti Mađarsku, ali kaže da je EMBO grant bio neophodan da bi se mogao vratiti.
„Ovo je mala zemlja i možete reći da je to kompaktna zemlja u kojoj se ljudi međusobno poznaju, tako da EMBO nosi naučnu težinu istine, internacionalnog, naučnog dokazivanja, gdje nema mjesta pitanjima o bilo kojem drugom aspektu aplikacija za grantove osim naučnog mjerila”, kaže Šakas.
Institut gdje je Šakas izgradio svoju novu laboratoriju vodi profesor Peter Zavodski (Zavodszky), čovjek sa profesinonalnim angažmanom i u SAD gdje je gostujući profesor na odsjeku fizička biohemija na Kalifornija univerzitetu u Los Anđelesu. Zavodski ohrabruje talentovane mađarske naučnike da studiraju na najboljim institutima za naučno istraživanje u svijetu, i vrednuje njihov povratak.
"Ne možemo se takmičiti u finansiranju. Jedina privlačna sila je u osnovi duhovna. Tako Mađari vole da žive u Mađarskoj uprkos svim manama. I to je odlična privlačna sila. Vjerujem da će upravo ta sila nastaviti da dovodi ljude nazad u Mađarsku", ističe Zavodski.
Najbolji mladi mađarski naučnici koji dobiju priliku da studiraju u bogatijim zemljama takođe su najbolja šansa za privlačenje velikih grantova kad se vrate. Tako se dešava da neki naučnici koji nikad nisu napustili mađarsku budu ljubomorni na one koji se vrate.
“Teško je onima koji stalno rade kod kuće da neko ko se vrati iz SAD-a dobije dva puta, pet puta ili deset puta više novca nego što su prosječne finansije kod kuće. Ja pokušavam da pretvorim ljubomoru u pokretačku snagu. Ako me ljudi pitaju zašto on dobija bolju podršku nego ja kažem da pokuša da ponovi njegove uspjehe i dobiće isto.”
Jedino rješenje potpuan integracija u EU
Zavodski vjeruje da će se odliv mozgova u nauci nastaviti uprkos mjerama koje to stopiraju, kao što su EMBO početni grantovi.
“Vjerujem da bi jedino riješenje za to bilo opšte socijalno i socio-ekonomsko riješenje za probleme u Mađarskoj, potpuna integracija Mađarske u Evropu i u razvijeni svijet. To je dugoročan proces.”
Jedna od Mađarskih najpopularnijih narodnih pjesama koju je oživio bend Omega 70-ih godina prošlog vijeka kada su riječi u rok muzici cenzurisane - govori o staroj uljanoj lampi koja se genaracijama palila svake noći. Možete u stihovima pročitati šta god želite, ali poruka u srcu petrolejske lampe je dovoljno jednostavna. Nijedna lampa neće dugo svijetliti ako se neko ne brine o njoj.
Autor: Jo-Anne Velin/ Sanja Srdić
Odg. Urednik: Svetozar Savić