Kazna zbog vojne intervencije i odnosa s Moskvom
1. novembar 2019
To je bila prava politička bomba u Ankari. Velika većina kongresmena je u Sjedinjenim Američkim Državama usvojila rezoluciju kojom se masakri nad Jermenima u Osmanskom carstvu između 1915. i 1917. zvanično nazivaju genocidom. Prilikom protjerivanja Jermena iz Anadolije nastradalo je do milion i po ljudi.
Turska kao država nasljednica Osmanskog carstva doduše priznaje da je za vrijeme prvog svjetskog rata nastradalo između 300 000 i 500 000 Jermena, ali odbija da njihovu smrt nazove genocidom. Rezoluciju su ljutito odbacili turski političari nezavisno od toga kojoj partiji pripadaju.
Uslijedila je bijesna reakcija predsjednika države Redžepa Tajipa Erdogana, koji je rekao da taj korak nema nikakvu vrijednost i da ga Turska ne priznaje. Turski predsjednik je dodao da je rezolucija „velika uvreda turskog naroda" i spomenuo da je u islamskoj veri genocid strogo zabranjen.
Lider najveće opozicione stranke, koja je kemalistički orijentisana, (CHP) Kemal Kiličdaroglu nije zaostajao sa kritikom: „Ova odluka neće naštetiti samo tursko-jermenskim odnosima, već će imati negativan uticaj i na tursko-američke odnose. Ne želimo nove napetosti u našem regionu". I desno-konzervativne stranke su reagovale na isti način odbijajući Rezoluciju američkog Kongresa.
Jedino je prokurdska partija HDP pokazala razumijevanje za rezoluciju: „Velika katastrofa jermenskog naroda je uvijek predmet rasprave stranih parlamenata. Ali jedini parlament koji bi mogao da zaliječi rane jermenskog naroda jeste Turski parlament", kaže poslanik ove stranke Garo Pajlan.
Odluka kao signal
Rezolucija nije obavezujuća ali ima veliku simboličku težinu i značenje za tursko-američke odnose. Američki kongres je dugo oklijevao sa ovim korakom jer nije želio da naudi Turskoj kao članici NATO-a. No, izgleda da je ponašanje Ankare za mnoge u Vašingtonu prevršilo svaku mjeru.
Turska je umarširala na sjever Sirije i vojno suzbija kurdske jedinice koje su zvanični saveznici Amerikanaca. Prije toga Turska je od Rusije naručila protivvazdušni sistem S-400.
Stručnjak za međunarodne odnose Ilhan Uzgel o tome kaže: „Vašington još uvijek zamjera Ankari to što se zbiva u Siriji. I vojna akcija i kupovina S-400 od Moskve ostavljaju utisak da Turska trenutno flertuje sa Rusijom. Zato Vašington pokušava da Tursku malo satjera u ćošak". On kaže da Turska ustvari sebi ne može da priušti takvu svađu: „Ne treba da se zaboravi, da privredne prilike u Turskoj nisu sjajne. Tako Turska i nema kapacitet da izdrži neki jak udar na privredu. Smatram da smo dospjeli u najtežu fazu tursko-američkih odnosa od dolaska Erdogana na vlast".
„Pravno posmatrano – bez značaja"
Predstavnički dom SAD-a, kao jedan od dva doma Kongresa je uz Rezoluciju pripremio i prijedlog zakona kojim se zahtijevaju oštrije sankcije prema Turskoj, koje bi obuhvatale kaznene mjere prema visokim vladinim službenicima i zabranu prodaje oružja koje bi Turska mogla da upotrebi na sjeveru Sirije.
Mustafa Serdar Palabijik, docent na univerzitetu TOBB u Ankari je istorijski ekspert za period masakra nad Jermenima. On smatra da Rezolucija ima veliki politički značaj, ali da je pravno beznačajna.
„Mada su SAD zvanično priznale genocid, ne postoji pravno važenje. To neće Tursku ponutkati da preuzme odgovornost". On smatra da rezolucija predstavlja vješt američki manevar: „Predstavnički dom je u vremenu napetosti između Ankare i Vašingtona napravio korak koji namjerno povećava tu napetost. Ako se ubuduće budu dešavale kontroverze kao turska intervencija u Siriji ili kupovina S-400 onda bi trebalo očekivati ovakve reakcije. Sada Amerikanci u rukama imaju djelotvoran adut protiv Turske".
Vrijeme usvajanja Rezolucije je kritično, jer se sve dešava uoči planirane posjete Erdogana Vašingtonu. Ona je zakazana za 13. novembar. Erdogan je već problematizovao posjetu:
„Još nisam odlučio. Ali znak pitanja je tu". To ne treba da čudi. Podsjetimo, njemački Bundestag je 2016. usvojio rezoluciji kojom se masakri nad Jermenima u Osmanskom carstvu nazivaju genocidom. To je bilo veliko opterećenje za tursko-njemačke odnose. Vjerovatno će vašingtonska Rezolucija staviti na sličnu probu i američko-turske odnose.