موقعیت دشوار عراق در مناقشه آمریکا و ایران

«همه ماموران و کارکنان دیپلماتیک آمریکا که در عراق به آنها نیاز عاجلی نیست باید این کشور را سریعا ترک کنند.» این دستور وزارت خارجه آمریکا به کادر پرسنلی نمایندگی‌های خود در عراق با افزایش خطری که از سوی "شبه‌نظامیان مذهبی در عراق" متوجه این افراد است ربط داده شده است. در بیانیه وزارت خارجه آمریکا آمده است که "دولت برای کمک به شهروندان خود در عراق در شرایط اضطراری، امکانات محدودی دارد."

از چند هفته پیش آمریکا در حال تشدید فشارهای خود بر ایران است. در ابتدای ماه میلادی جاری (مه) ناو و اسکادرانی از بمب‌افکن‌ها به منطقه اعزام شدند. بعد از آن هم یک کشتی جنگی دیگر و سیستم ضدهوایی پاتریوت به منطقه منتقل شده است. هم مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا و هم ایران تاکید می‌کنند که خواهان جنگ نیستند، ولی سطح تنش به مرحله تازه‌ای وارد شده است، از خرابکاری در چهار کشتی مستقر در بندر فجیره امارات متحده و حملات پهپادی به خط لوله انتقال نفت عربستان سعودی تا تدوام تهدیدات آمریکا.

این نگرانی رو به افزایش است که بر اثر یک اقدام و حادثه کوچک و فرعی وضعیت تنش‌آلود کنونی به مناقشه‌ای غیرقابل کنترل منجر شود.

نفوذ گسترده ایران در عراق

به گفته عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر عراق، دولت این کشور شاهد تحرکات جدیدی در عراق نبوده که موجد تهدیدات جدیدی باشند. او می‌گوید: «ما برای آمریکایی‌ها روشن کرده‌ایم که دولت عراق به وظایف و تعهدات خود در حفاظت از همه طرف‌ها پایبند است.»

با این همه، عراق چه به عنوان همسایه ایران و چه به عنوان حوزه اشغالی آمریکا در سال‌های قبل خواه و ناخواه در مناقشه میان این دو کشور درگیر است. گیدو اشتاین‌برگ، کارشناس "موسسه علم و سیاست" در آلمان در این رابطه به دویچه وله می‌گوید:ٰ «عراق در سال‌های گذشته در موقعیت دشواری قرار گرفته است، چرا که هم متحد ایران است و هم متحد ایالات متحده.» او در توضیح تاثیرگذاری ایران بر عرصه سیاست عراق به نوری المالکی، نخست‌وزیر پیشین عراق اشاره می‌کند که به عنوان دست‌نشانده ایران شناخته می‌شد. علاوه بر این، ایران از طریق شبه‌نظامیان شیعه وابسته به خود نیز در صحنه سیاسی عراق فعال است. اشتاین‌برگ نتیجه می‌گیرد که عراق عملا در این تناقض گیر افتاده که از یک سو به داشتن مناسباتی خوب با آمریکا تمایل دارد و از دیگر سو با با تاثیرگذاری سنگین اقتصادی، سیاسی و نظامی ایران در صحنه سیاسی خود مواجه است.

به سبب مناقشه میان آمریکا و ایران عراق نگران است صحنه درگیری و تنش میان این دو کشور شود

"فاجعه سیاسی برای عراق"

همین وضعیت عراق را در اتخاذ موضعی صریح و شفاف در مناقشه میان آمریکا و ایران با مشکل مواجه کرده است. هم سربازان آمریکایی و همه شبه نظامیان هوادار ایران بخشی از واقعیت کنونی در عراق هستند. به نظر اشتاین‌برگ،  گرچه دولت بغداد بیشتر می‌کوشد که تمایلات و منافع ایران را مد نظر قرار دهد، ولی همزمان در تلاش است که از بروز تنش میان این کشور و آمریکا در خاک عراق جلوگیری کند. کارشناس موسسه علم و سیاست می‌افزاید: «برای عراق یک فاجعه سیاسی است اگر میان آمریکا و ایران واقعا درگیری پیش بیاید، به خصوص که آمریکایی‌ها احیاناَ وارد اقدامی انتقام‌جویانه علیه شبه‌نظامیان شیعه نزدیک به ایران شوند.»

مناف موسوی، مدیری مرکز مطالعات استراتژیک در بغداد هم به دویچه وله می‌گوید که در صورت بروز جنگ میان آمریکا و و ایران عراق بی‌طرفی پیشه خواهد کرد. با این همه، "بخش بزرگی از نیروهای امنیتی که تحت تسلط شبه‌نظامیان شیعه هستند و نیز بخشی از مردم عملا علیه آمریکا موضع خواهند گرفت."

مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا در سفر اخیر خود به عراق از دولت این کشور خواست که شبه‌نظامیان شیعه را در کنترل خود نگه دارد. ولی از نظر نبیل خوری، دیپلمات پیشین آمریکا و کارشناس "شورای شیکاگو در مسائل بین‌المللی" چنین تلاشی عملا به جنگ داخلی در عراق منجر خواهد شد. او به دویچه وله می‌گوید: «گرفتن سلاح از دست شبه‌نظامیان شیعه به مناقشه و درگیری در عراق راه خواهد برد. تلاش برای انحلال این دستجات و ادغام آنها در ارتش عراق با شکست مواجه شده است.»

پمپئو در سفر به عراق خواست که دولت شبه‌نظامیان شیعه را زیر کنترل خود بگیرد. کارشناسان می‌گویند که چنین کاری دشوار است

سوءظن به آمریکا

در حال حاضر ۵ هزار سرباز آمریکایی در عراق مستقر هستند. ایران شاید در صورت بروز جنگ با آمریکا تلاش کند که این نیروها را مورد حمله قرار دهد. منتهی چون ایران به گفته گیدو اشتاین‌برگ، خود ظرفیت جنگی مستقیم با آمریکا در صحنه عراق را ندارد احتمالا تاکتیک‌های دیگری به کار خواهد بست. اشتاین‌برگ به دویچه وله می‌گوید: «ما نباید انتظار داشته باشیم که در عراق درگیری بزرگی میان واحدهای نظامی دربگیرد، بلکه یک سناریوی محتمل‌تر این است که شبه‌نظامیان نزدیک به ایران غیرمستقیم وارد عمل شوند، مثلا با حمله موشکی یا خمپاره‌ای به پایگاه‌های آمریکا. آنها در رویارویی مستقیم با نیروهای آمریکا هیچ شانسی ندارند.»

این که ادعاها و هشدارهای آمریکا در باره افزایش تهدیدات ایران مبنایی واقعی دارند همچنان نامعلوم است، چرا که هیچ دولت و کشور دیگری چنین ادعایی  را تایید نکرده است. ولی شباهت‌ها و قرینه‌هایی با سال ۲۰۰۳ و حمله آمریکا به عراق به ذهن تداعی می‌شوند. در آن زمان این ادعا که عراق دارای سلاح‌های کشتار جمعی است عواقب سنگینی به دنبال آورد. آن ادعا هیچگاه تایید نشد، ولی محمل و دستمایه تهاجم به عراق قرار گرفت. از آن زمان واشنگتن در ادعاها و هشدارهای خود با سوءظن و علامت سوال‌های بزرگی روبرو می‌شود.

چیزی که مشخص این است که یک درگیری نظامی میان ایران و آمریکا، عراق را هم مصون نخواهد گذاشت. از نظر نبیل خوری، دیپلمات سابق آمریکا، "ترامپ مشخصا خواهان جنگ نیست و چنین جنگی برای همه زیان‌آور است، ولی لفاظی‌های تحریک‌آمیز  همیشه به بسیج و قدرت‌نمایی منجر می‌شوند و در چنین شرایطی بروز اشتباه نامحمتل نیست." خوری ضمن فراخوان به حفظ هشیاری و احتیاط از سوی همه طرف‌ها می‌افزاید: «ایالات متحده دوره‌ای خاص را طی می‌کند، با یک دولت غیرمتعارف که هر گونه پیش‌بینی را دشوار می‌کند.»

نرمین اسماعیل، خبرنگار دویچه وله عربی