Ένα δυστύχημα αγκάθι στις σχέσεις Πολωνίας-Ρωσίας

Mεγάλες εκδηλώσεις μνήμης και εορτασμοί προς το παρόν δεν επιτρέπονται στην Πολωνία εξαιτίας της πανδημίας του κορωνοϊού. Μια μεγάλη αντίθεση με ό,τι συνέβαινε τα τελευταία εννέα χρόνια κάθε 10η Απριλίου. Ωστόσο ο επικεφαλής του κυβερνώντος PiS Γιάροσλαβ Καζίνσκι -και δίδυμος αδερφός του Λεχ Καζίνσκι- μαζί με τον πρωθυπουργό της Πολωνίας Ματέους Μοραβιέτσκι κατέθεσαν στεφάνια στο μνημείο για τα θύματα της αεροπορικής τραγωδίας.

Στις 10 Απριλίου του 2010 υψηλόβαθμοι πολιτικοί της Πολωνίας, ανάμεσά τους και ο ο τότε Πρόεδρος της χώρας Λεχ Καζίνσκι, η ηγεσία των ενόπλων δυνάμεων, ιερείς αλλά και υψηλόβαθμοι υπάλληλοι του κράτους επέβαιναν σε αεροσκάφος με προορισμό το Κατίν στο Σμολένσκ της Ρωσίας. Πήγαιναν με στόχο να τιμήσουν τη μνήμη των θυμάτων της σφαγής στο Κατίν. Το 1940, ακριβώς πριν 70 χρόνια τότε, οι σοβιετικές μυστικές υπηρεσίες NKWD δολοφόνησαν 22.000 μέλη της πολωνικής ελίτ. Ανάμεσά τους και τον δικηγόρο από την Βαρσοβία Μπόλεσλαβ Σκάπσκι.

70 χρόνια αργότερα, στις 10 Απριλίου 2010, στο προεδρικό αεροσκάφος βρισκόταν ο γιος του Αντρέι Σάριους Σκάπσκι, επικεφαλής της ένωσης των συγγενών των θυμάτων του Κατίν, το οποίο κατέπεσε κατά την προσγείωση στο πολύ άσχημα συντηρημένο ρωσικό αεροδρόμιο.

Η κόρη του Αντρέι, Ιζαμπέλα Σάριους Σκάπσκα, μεγάλωσε με ιστορίες για τον δολοφονημένο παππού. Η 10η Απριλίου είναι μια ιδιαίτερη ημέρα για εκείνη, για τη μνήμη του παππού της αλλά και του πατέρα της.

Τα αίτια του δυστυχήματος

Η 56χρονη δυναμική φιλόλογος εξελέγη πρόεδρους του συλλόγου των συγγενών των θυμάτων του μοιραίου πολωνικού προεδρικού αεροσκάφους. Η πτώση του διχάζει μέχρι σήμερα πολιτικούς και κοινωνία στην Πολωνία. «Πιστεύεις στην κατάρριψη του αεροσκάφους από τους Ρώσους τότε είσαι υποστηρικτής του Καζίνσκι. Αν πιστεύεις πως ήταν ατύχημα τότε είσαι φιλελεύθερος», λέει η Ιζαμπέλα Σάριους Σκάπσκα.

Η 10η Απριλίου του 2010 ήταν μια μέρα με ομίχλη. Οι τεχνικοί του αεροδρομίου του Σμόλενσκ απέτρεψαν αρχικά τον πιλότο να προσγειώσει το αεροσκάφος τύπου Tupolew 154M. Λίγο αργότερα όμως του έδωσαν την άδεια. Το αεροσκάφος δεν διέθετε το σύγχρονο σύστημα ILS που βοηθάει τους πιλότους κατά την προσγείωση. Οι πιλότοι δεν διέθεταν ακριβή στοιχεία για το ύψος της πτήσης. Το αεροσκάφος τελικά κατά την προσγείωση του έπεσε σε ένα δέντρο, αναποδογύρισε και τυλίχθηκε στις φλόγες.

Η πολωνική επιτροπή διαλεύκανσης του δυστυχήματος στην έκθεσή της επεσήμανε τα λάθη των Πολωνών πιλότων, των Ρώσων τεχνικών αλλά και την κακή κατάσταση του αεροδρομίου και τις κακές καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν εκείνη την ώρα.

Οι θεωρίες συνομωσίας

Το πολωνικό συντηρητικό κόμμα PiS που από το 2015 βρίσκεται και πάλι στην εξουσία αμφισβητεί την έκθεση και θεωρεί πως πιθανώς να υπήρξε ρωσική εμπλοκή στο δυστύχημα. Τα τελευταία χρόνια μέσω και άλλων εκθέσεων γίνονται προσπάθειες να αποδειχθεί ότι υπήρχε εκρηκτική ύλη πάνω στο αεροσκάφος. Τη θεωρία αυτή ασπάζεται και ο Γιάροσλαβ Καζίνσκι, ο οποίος έχασε στο δυστύχημα τον δίδυμο αδελφό του. «Είναι καιρός να υπάρξει ένα έγγραφο το οποίο θα έχει αξία ενώπιον του δικαστηρίου» δήλωσε μιλώντας στον ραδιοφωνικό σταθμό RMF. Τονίζει πως ακόμα και σήμερα δεν γνωρίζει πως έγινε αυτή η καταστροφή. «Μετά από δέκα χρόνια σκέφτομαι κάθε μέρα τον αδελφό μου και αναρωτιέμαι τι συνέβη. Δεν μπορώ να απαντήσω σε αυτό το ερώτημα» λέει ο αρχηγός του κόμματος PiS και πρώην πρωθυπουργός της Πολωνίας.

Κάθε φορά που το κόμμα PiS αναφέρεται σε πιθανή ρωσική εμπλοκή ο Καζίνσκι κάνει λόγο «για ένα μεγάλο σκηνοθέτη της καταστροφής» και τότε διάφορες θεωρίες συνομωσίας ζωντανεύουν. Σύμφωνα με διάφορες δημοσκοπήσεις ένας στους τρεις Πολωνούς πιστεύει ότι υπήρξε επίθεση ή τέλος πάντων δεν θα μπορούσε να την αποκλείσει. 

«Τα ονόματα των νεκρών μας θα ξεχαστούν αλλά οι θεωρίες συνομωσίας θα μείνουν. Έχουν τη δική τους ζωή» δηλώνει η Ιζαμπέλα Σάριους Σκάπσκα και συμπληρώνει ότι «για συμβάντα που δύσκολα μπορούμε να κατανοήσουμε συχνά αναζητούμε απλές εξηγήσεις».

Οι σχέσεις ανάμεσα στην Πολωνία και τη Ρωσία τα τελευταία χρόνια έχουν επιβαρυνθεί τόσο από τα εγκλήματα των σοβιετικών μυστικών υπηρεσιών NKWD αλλά και την περίοδο του κομμουνισμού. Δηλώσεις του Ρώσου Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν το 2019 για πολωνικό αντισημιτισμό επιβάρυναν ακόμα πιο πολύ το κλίμα. Ένα ακόμα στοιχείο πάντως που εντείνει τη δυσπιστία απέναντι στη Ρωσία είναι ότι τα κομμάτια του αεροπλάνου δεν δόθηκαν ποτέ πίσω στην  Πολωνία.

Μόνικα Σιράντσκα

Επιμέλεια: Μαρία Ρηγούτσου