Αιρετικά δείγματα δυτικής επίδρασης στην Ανατολή και το Ισλάμ

Η έκθεση «Η ξένη Εσπερία; Συνάντηση Ανατολής και Δύσης από το 1800 μέχρι σήμερα», στην Καρλσρούη, δίνει τα πιο απροσδόκητα δείγματα δυτικής επίδρασης. Πάνω από 40.000 άνθρωποι επισκέφθηκαν την έκθεση στο Μουσείο της Βάδης.

Γύρω στα 260 εκθέματα από το 1800 μέχρι σήμερα, από το Αφγανιστάν, το Ιράν, τη Βόρεια Αφρική και την Τουρκία επιβεβαιώνουν αυτό που εδώ και χρόνια επαναλαμβάνουν τεκμηριωμένα οι επιστήμονες: Η Ανατολή και συνολικά το Ισλάμ δεν απορρίπτουν συλλήβδην τον δυτικό τρόπο ζωής, αλλά ούτε είναι παθητικοί δέκτες και κακέκτυπά της.

Το ισοπεδωτικό στερεότυπο της πλήρους απόρριψης ή της απόλυτης μίμησης, οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι καλλιεργήθηκε από τα ΜΜΕ μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις στη Ν. Υόρκη, την 11η Σεπτεμβρίου του 2001.

Η έκθεση της Καρλσρούης έβαλε ένα ‘πετραδάκι’ στην ανατροπή αυτών των κλισέ.

Παράδειγμα τέτοιας ανατροπής θεωρείται το ρολόι τοίχου του Γερμανού καλλιτέχνη Φόλκερ Βία Λεβαντόβσκι. Πρόκειται για ένα παραδοσιακό ρολόι τοίχου με πορτούλα και κούκο. Όμως αντί για τον κούκο, στην πορτούλα προβάλει ένας μουεζίνης και μας καλεί να προσευχηθούμε.

Η φωτογραφία και το Ισλάμ

Πιο αναπάντεχα είναι τα δείγματα δυτικής επιρροής στην καθημερινότητα της Ανατολής. Π.χ. φωτογραφίες με οδαλίσκες από κάποιο χαρέμι, που μαζί με το παραδοσιακό τους ζιπουνάκι και το καφτάνι φορούν από πάνω και μια φουστίτσα από τη Δύση.

Οι φωτογραφίες είναι τραβηγμένες στις αρχές του 19ου αιώνα, τότε που η φωτογραφία ήταν το τελευταίο θαύμα της τεχνολογίας.

Το σημαντικό είναι όμως ότι είναι τραβηγμένες από πλούσιους και μοντέρνους Ανατολίτες της εποχής, αν και στο Ισλάμ ίσχυε και ισχύει πάντα η ρητή απαγόρευση της απεικόνισης.

Πως συνδυάζεται αυτή τη σαφέστατη απαγόρευση με τη φωτογραφία;

Ο Γιάκομπ Μέλερ, επιμελητής της έκθεσης, εκτιμά ότι εδώ βρέθηκε ένα εκπληκτικό modus vivendi, πρόκειται για «ένα εκπληκτικό φαινόμενο» με μια εντυπωσιακή ερμηνεία από τους πνευματικούς ηγέτες του Ισλάμ, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι: «δεν πρόκειται για την τέχνη της απεικόνισης, αλλά για μια φυσική διαδικασία του φωτός που περνάει μέσα στις φωτογραφικές πλάκες.»

Κρίσνα, νύμφες του δάσους και σοβιετική εισβολή

Ένα άλλο συνηθισμένο φαινόμενο είναι η μείξη δυτικότροπων και ανατολίτικων στοιχείων στη θρησκευτική ζωγραφική των μη μουσουλμανικών χωρών όπως π.χ. της Ινδίας.

Εδώ, ήδη από το 1920, οι Ινδοί ζωγράφοι ενσωμάτωσαν τις μυστηριακές νύμφες του Δάσους των γερμανικών φύλων, στον κύκλο απεικόνισης της ζωής του θεού Κρίσνα.

Η Σολέ Μοσταφαουί, διοργανώτρια της έκθεσης, υπογραμμίζει ότι ο χορός των νυμφών του δάσους είναι μοτίβο που προέρχεται από συγκεκριμένο πίνακα: «Ο Αυστριακός ζωγράφος Χανς Τσάτσκα ζωγράφισε το 1914 το χορό των νυμφών. 11 χρόνια αργότερα το μοτίβο αυτό εμφανίζεται στον κύκλο του θεού Κρίσνα. Ασφαλώς ενσωματωμένα στο ινδικό περιβάλλον, με άλλη ένδυση, αλλά είναι τα ίδια πρόσωπα, με τις ίδιες κινήσεις.

Επίσης την ίδια εποχή το μοτίβο το βλέπουμε και σε κάρτες για την περσική πρωτοχρονιά. Ξανά ενσωματωμένο στο αντίστοιχο πλαίσιο, με τα διακοσμητικά της περσικής τέχνης και με το απαραίτητο τετράστιχο περσικής ποίησης.»

Τα εκθέματα από το τέλος του 20ου αιώνα είναι ακόμη πιο αιρετικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το Αφγανιστάν.

Τα χαλιά της δεκαετίας του ’80 και του ’90 φέρνουν τη σφραγίδα του πολέμου.

Συγκεκριμένα αναπαριστάνονται μέσα στα λαϊκά μοτίβα, η σοβιετική εισβολή (1979), οι μάχες με καλάσνικοφ, το αίμα και ο θάνατος. Τα στιγμιότυπα αποδίδονται με μεγάλο ρεαλισμό, είναι σχεδόν τηλεοπτικά, και όμως είναι μοτίβα ενός λαϊκού, παραδοσιακού χαλιού που αγοράζουν οι Αφγανοί για το σπίτι τους.

Cornelia Rabitz / Βιβή Παπαναγιώτου

Υπεύθ. Σύνταξης: Σταμάτης Ασημένιος