Απαραίτητο, αλλά ανέφικτο ένα νέο διεθνές πλαίσιο ισοτιμιών

Το καλοκαίρι του 1944 οι ΗΠΑ συγκάλεσαν διεθνή διάσκεψη στο Μπρέτον Γουντς της πολιτείας Νιου Χάμσαϊρ για να αποκαταστήσουν τις ισορροπίες στην παγκόσμια οικονομία,. Το πιο σημαντικό αποτέλεσμα του Μπρέτον Γουντς ήταν ότι το μεταπολεμικό διεθνές οικονομικό σύστημα θα βασιζόταν στον χρυσό και στο δολάριο – κάτι που εύκολα εξηγείται, αν αναλογιστούμε ότι εκείνη την εποχή οι ΗΠΑ κατείχαν τα δύο τρίτα των παγκοσμίων αποθεμάτων χρυσού. Κατ΄αυτόν τον τρόπο ανέλαβαν με χαρακτηριστική ευκολία ρόλο όχι μόνο πολιτικής, αλλά και οικονομικής υπερδύναμης, επισημαίνει ο Στέφαν Σούλμαϊστερ, συνεργάτης του Ινστιτούτου Οικονομικών Ερευνών της Βιέννης:

«Στον εποχή του πενήντα και του εξήντα το κέρδος, η κινητήρια δύναμη του καπιταλισμού, εκπορεύεται μόνο από την πραγματική οικονομία. Δηλαδή: όταν οι ισοτιμίες είναι προκαθορισμένες, τα επιτόκια διατηρούνται σε χαμηλά επίπεδα, τα χρηματιστήρια αδρανούν και οι τιμές των πρώτων υλών παραμένουν σταθερές, τότε προφανώς κανείς δεν μπορεί να γίνει πλούσιος κερδοσκοπώντας. Το κέρδος θα ανταμείψει μόνο όσους επενδύουν στην πραγματική οικονομία. Αποτέλεσμα: ένα οικονομικό θαύμα, καθεστώς πλήρους απασχόλησης, επέκταση του κοινωνικού κράτους και μειούμενα κρατικά ελλείμματα» επισημαίνει ο Αυστριακός οικονομολόγος.

Βιετνάμ εναντίον …νομισματικού συστήματος

Αυτές ήταν λοιπόν οι παλιές, καλές εποχές. Κρίμα μόνο, θα παρατηρούσε κανείς με κάποια ειρωνεία, που ο Αμερικανός πρόεδρος Λύντον Τζόνσον αποφάσισε να επέμβει στο Βιετνάμ για να «ξελασπώσει» τις γαλλικές κατοχικές δυνάμεις. Αυτός ο πόλεμος γινόταν όλο και πιο ακριβός. Κάποια στιγμή τα αμερικανικά ομόλογα δεν καλύπτονταν πλέον από τα αποθέματα χρυσού. Αποτέλεσμα: οι σταθερές ισοτιμίες προς το δολάριο άρχισαν να κλονίζονται. Όταν στη συνέχεια η Γαλλία και άλλες χώρες πήγαν να ανταλλάξουν με χρυσό τα συναλλαγματικά τους αποθέματα σε δολάρια, όπως είχαν κάθε δικαίωμα να κάνουν, ο διάδοχος του Τζόνσον, Ρίτσαρντ Νίξον απλώς αποφάσισε να καταργήσει τη σχετική υποχρέωση των Αμερικανών. Η επακόλουθη απελευθέρωση των συναλλαγματικών ισοτιμιών επέφερε συστημικές αλλαγές, επισημαίνει ο ερευνητής Στέφαν Σούλμαϊστερ:

«Ο καπιταλισμός των χρηματοπιστωτικών προϊόντων ανέκυψε τα τελευταία σαράντα χρόνια, γιατί είχαμε ασταθείς ισοτιμίες, υψηλά και εν μέρει απρόβλεπτα επιτόκια, χρηματαγορές που άλλοτε απογειώνονται και άλλοτε κατακρημνίζονται. Υπό αυτές τις συνθήκες η πραγματική οικονομία και η κερδοσκοπία ανέπτυξαν μία σχέση αλληλεπίδρασης: η κερδοσκοπία ανέβαζε τις τιμές, οπότε οι επιχειρηματίες άρχισαν να μειώνουν τα επενδυτικά τους σχέδια και να επιδίδονται κι εκείνοι στην κερδοσκοπία».

Έτσι το χρηματοπιστωτικό σύστημα αποκόπτεται από την πραγματική οικονομία, η οποία δεν μπορεί πλέον να βασιστεί σε γενικώς αποδεκτά κριτήρια. Επιπλέον, με τη σύγχρονη τεχνολογία, τεράστια ποσά διακινούνται ως ψηφιακά δεδομένα, πολλαπλασιάζοντας τις ευκαιρίες κερδοσκοπίας.

Στις σημερινές συναλλαγματικές συναλλαγές μόνο το 5% αντιστοιχεί σε πραγματική ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών, ενώ το 95% αποτελούν απόπειρες κερδοσκοπίας. Μήπως λοιπόν θα ήταν καλύτερα να επιστρέψουμε στη δεκαετία του πενήντα;

«Όχι», υποστηρίζει ο Στέφαν Σούλμαϊστερ. «Πρέπει να βγάλουμε τα κατάλληλα συμπεράσματα, να ενισχύουμε και να επιβραβεύουμε την επιχειρηματικότητα και όχι την κερδοσκοπία. Δυστυχώς τα τελευταία τριάντα χρόνια γινόταν ακριβώς το αντίθετο.»

Αναζητείται το «νέο δολάριο»

Παρόμοιες απόψεις εκφράζει ο πρώην διευθυντής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου Μισέλ Καμντεσσύ, ο οποίος, μιλώντας στη γερμανική εφημερίδα «Die Zeit» προτείνει ένα νέο σταθερό θεμέλιο, ένα σημείο αναφοράς για το διεθνές σύστημα συναλλαγματικών ισοτιμιών.

Όμως ο πρόεδρος της Κίνας Χου Ζιντάο έχει ξεκαθαρίζει ότι «η κυριαρχία του αμερικανικού νομίσματος ανήκει στο παρελθόν». Επομένως το νέο σημείο αναφοράς δεν μπορεί να είναι το δολάριο. Ποιο θα είναι, δεν γνωρίζει ούτε ο ίδιος. Ίσως γι αυτό οικονομολόγοι όπως ο Ρολφ Λάνγκχαμερ, αντιπρόεδρος του Ινστιτούτου Παγκόσμιας Οικονομίας του Κιέλου, θεωρούν ότι δεν έχει νόημα η αναζήτηση ενός νέου συστήματος συναλλαγματικών ισοτιμιών:

«Δεν είναι νομίζω καλή ιδέα να αναζητήσουμε ένα σύστημα με συγκεκριμένα περιθώρια για συναλλαγματικές διακυμάνσεις και σαφή όρια για μακροοικονομικές ανισορροπίες. Για να το κάνουμε αυτό θα χρειαζόταν ένα κύριο νόμισμα αναφοράς, που σήμερα δεν θα μπορούσε να είναι παρά το δολάριο. Και αυτό είναι το μεγάλο δίλημμα των Κινέζων που είναι οι μεγαλύτεροι πιστωτές των Αμερικανών: από τη μία πλευρά μιλούν υποτιμητικά για το δολάριο, αλλά από την άλλη πλευρά το στηρίζουν. Όσο δεν υπάρχει λύση σε αυτό το δίλημμα, δεν υπάρχει και προοπτική για ένα νέο σύστημα συναλλαγματικών ισοτιμιών».

Rolf Wenkel/Γιάννης Παπαδημητρίου

Υπεύθ. σύνταξης: Βιβή Παπαναγιώτου