Για τα θύματα της ναζιστικής «ευθανασίας»

Η γλώσσα που χρησιμοποιούσε το ναζιστικό καθεστώς για να αποδώσει τα πιο ειδεχθή του εγκλήματα ήταν συχνά ουδέτερη, αποπνέοντας παράλληλα μια τραγική ειρωνεία. «Τελική λύση» ήταν η κωδική ονομασία για το Ολοκαύτωμα των Εβραίων της Ευρώπης και «ευθανασία» η λέξη που επέλεξαν για το μαζικό σχέδιο θανάτωσης των ατόμων με σωματικές και διανοητικές αναπηρίες. Με τον όρο αυτό οι αρχαίοι Έλληνες εννοούσαν τον «ανώδυνο θάνατο». Στον καιρό των ναζί η ίδια λέξη έγινε συνώνυμη με τη μαζική δολοφονία. Περίπου 300.000 άνθρωποι με σωματικές ανωμαλίες ή διανοητική καθυστέρηση σκοτώθηκαν από τους ναζί, επειδή θεωρούνταν ως «ζωές ανάξιες για ζωή». Το νέο μνημείο που εγκαινιάστηκε στην είσοδο της διάσημης Φιλαρμονικής του Βερολίνου (03.09.2014), τιμά την μνήμη των θυμάτων των ναζιστικών εγκλημάτων.

Η επιλογή της τοποθεσίας κάθε άλλο παρά τυχαία είναι. Το ναζιστικό σχέδιο ξεκίνησε από την καρδιά του Βερολίνου, εκεί όπου ορθώνεται σήμερα η Φιλαρμονική. Εν έτει 1940 και μέχρι το τέλος του Β´ Παγκοσμίου Πολέμου στην ίδια ακριβώς θέση στεγαζόταν μία εντυπωσιακή έπαυλη, το λεγόμενο «κεντρικό γραφείο Τ4». Η συντομογραφία προέρχεται από τη διεύθυνση: Τiergartenstrasse 4. Πίσω όμως από τον περίτεχνο διάκοσμο της πρόσοψης της βερολινέζικης βίλας κρύβονταν γραφειοκράτες του ναζιστικού καθεστώτος, αλλά και γιατροί και άλλοι επιστήμονες οι οποίοι συντόνιζαν το σχέδιο «ευθανασίας». Το νέο κτήριο της Φιλαρμονικής κατασκευάστηκε πάνω στα συντρίμμια της ναζιστικής βίλας στις αρχές του 1960, με σχέδια του διάσημου αρχιτέκτονα Χανς Σαρούν.

Συγκίνηση για τους απογόνους των θυμάτων

Στην εκδήλωση για το νέο μνημείο έδωσαν το «παρών» και απόγονοι των θυμάτων, όπως ο Χάρτμουτ Τράουμπ. Ο θείος του, Μπενιαμίν Τάιλ είχε βρει εδώ τραγικό θάνατο, σε θάλαμο αερίων. Τις διαταγές για την θανάτωσή των ανθρώπων που έφθαναν εδώ έδινε κάποιος «Δρ. Γκίντερ Χένεκε», αναφέρει ο Χάρμουτ Τράουμπ. Αλλά η βερολινέζικη βίλα δεν ήταν ο μοναδικός τόπος μαρτυρίου για τα άτομα με αναπηρία στη ναζιστική Γερμανία. Περίπου 10.000 άνδρες, γυναίκες και παιδιά βρήκαν τραγικό θάνατο μέχρι τον Αύγουστο του 1941 στο Χάνταμαρ της Έσσης. Το Χάνταμαρ ήταν επίσης μία από τις έξι τοποθεσίες όπου λάμβανε χώρα η επιχείρηση «Τ4». Εκεί τα θύματα αποτεφρώνονταν. Ένας από τους εκτελεστές ήταν ο Χούμπερτ Γκομέρσκι, ο οποίος μεταπολεμικά, το 1947 περιέργαψε λεπτομερώς, στο πλαίσιο δικαστικής ακρόασης, τον τρόπο εκτέλεσης των αναπήρων: «Ήταν κάθε φορά 40 με 50 πτώματα. Τα φέρνανε σε ειδικά φορεία και μετά τα καίγαμε στους φούρνους. Η διαδικασία κρατούσε 30 με 40 λεπτά», είχε πει ο Γκομέρσκι περιγράφοντας με ωμότητα τις ναζιστικές φρικαλεότητες .

Ένα μνημείο κατά της λήθης

Το μνημείο του Βερολίνου είναι κατασκευασμένο από μπλε γυαλί. Πάνω του υπάρχουν επιγραφές, στις οποίες καταγράφονται λεπτομέρειες από το σχέδιο των ναζί για την εξόντωση των φυσικά και διανοητικά αδυνάμων, αλλά και όσων βρίσκονταν, κατά την άποψή τους, στο κοινωνικό περιθώριο. Η απόφαση για την ανέγερση του μνημείου αυτού στο Βερολίνο καθώς και απόφαση για τη συλλογή ιστορικού υλικού ψηφίστηκε από το γερμανικό Κοινοβούλιο το 2011, 71 χρόνια μετά την έναρξη του προγράμματος «ευθανασίας».

Στο λόγο που εκφώνησε η γερμανίδα υπουργός Μόνικα Γκρίτερς στην εκδήλωση για την ανέγερση του μνημείου στη Φιλαρμονική του Βερολίνου τόνισε ότι οι ναζί είχαν υποβιβάσει την αξία της ανθρώπινης ζωής, αξιολογώντας της με βάση τη «χρησιμότητά» και την «ωφελιμότητά» της. Η γερμανίδα πολιτικός μάλιστα δε δίστασε, με την ευκαιρία αυτή, να κάνει και ένα πολιτικό σχόλιο. Αναφερόμενη στην απάνθρωπη ιδεολογία των ναζί τόνισε πως πρέπει να δοθεί σήμερα ιδιαίτερη έμφαση στο καίριο ζήτημα της ενεργητικής ευθανασίας, το οποίο δεν θα πρέπει να εξετάζεται σε καμία περίπτωση με επιπολαιότητα.

Helena Baers / Δήμητρα Κυρανούδη