Εγκληματικότητα και διαφθορά στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Η έκθεση του Ρωμαϊκού Μουσείου με τίτλο «Επικίνδυνη καθημερινότητα – η εγκληματικότητα στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία» εγκαινιάστηκε πριν από λίγες μέρες και θα διαρκέσει μέχρι τις 12 Φεβρουαρίου 2012.

Στην έκθεση παρουσιάζονται μια σειρά εκθέματα, όπως επιτάφιες στήλες, νομίσματα, πάπυροι με δικαστικές αποφάσεις για την τιμωρία διαφόρων εγκλημάτων αλλά και τα ‘πορίσματα’ των ανακριτικών αρχών. Ζωντανές και τεκμηριωμένες λοιπόν οι προσπάθειες των εκπροσώπων του Ρωμαίου αυτοκράτορα να επιβάλουν τάξη και ασφάλεια στην απέραντη αυτοκρατορία και να πατάξουν ...επιλεκτικά, τη διαφθορά.

Έτσι βλέπουμε την επιτάφια στήλη ενός Ρωμαίου εμπόρου, του Clodius Perigenes από την Ιταλία, που ενταφιάστηκε στην πόλη Weiterstadt (Έσση) και φέρει την επιγραφή «interfectus a latronibus», δηλαδή φονευθείς από ληστές. Ταφική επιγραφή αρκετά συχνή στην περιοχή των αρχαίων γερμανικών φυλών. Δράστες ήταν συνήθως οργανωμένες συμμορίες που λυμαίνονταν συγκεκριμένες οδικές αρτηρίες ή περάσματα.

Η παραχάραξη ήταν επίσης ένα συνηθισμένο, αλλά και σοβαρό έγκλημα που ετιμωρείτο πάντα με θάνατο. Η ποινή αυτή, η οποία είναι η πεπατημένη σε όλους τους αρχαίους λαούς και τις αρχαίες οικονομίες, δεν φαίνεται να μείωσε ανά τους αιώνες το ενδιαφέρον των παραχαρακτών.

Στην έκθεση παρουσιάζονται εκατοντάδες κίβδηλα νομίσματα, λίστες με ονόματα παραχαρακτών και δικαστικές αποφάσεις για την καταδίκη τους σε θάνατο.

Η ιεροσυλία ναών ή τάφων θεωρούνταν επίσης βαρύ έγκλημα και συνήθως τιμωρούνταν ακόμη και με θάνατο. Σημαντικό ρόλο στον καθορισμό της ποινής έπαιζε το εάν είχε παραβιαστεί το άβατο του ναού, το άγαλμα του θεού ή η αυλή του ναού.

Τέλος η διαφθορά συνιστούσε συστατικό στοιχείο του πολιτικού συστήματος. Χαρακτηριστική είναι εξάλλου η ειλικρίνεια των Ρωμαίων, οι οποίοι τουλάχιστον την εποχή της όψιμης αυτοκρατορίας, διακηρύσσουν σαφέστατα ότι τιμωρούν την διαφθορά που βλάπτει έθιμα ή συμφέροντα του Ρωμαϊκού κράτους.

Η πιο γνωστή περίπτωση ‘τεκμηριωμένης’ διαφθοράς είναι η δίκη του ρωμαϊκού κράτους κατά του Caius Verres, τοποτηρητή του Ρωμαίου αυτοκράτορα στη Σικελία (70 π.Χ.), για διαφθορά και κατάχρηση εξουσίας.

Η πλειοψηφία των καταδικασθέντων ήταν όμως δράστες από χαμηλά κοινωνικά στρώματα, μη Ρωμαίοι πολίτες, και οι ποινές ήταν δρακόντειες: από υψηλά πρόστιμα, εξορία, καταναγκαστική εργασία στα μεταλλεία, μέχρι βασανιστήρια, θανατική ποινή, είτε στην αρένα (κατασπάραξη από άγρια θηρία), είτε σταύρωση ή αποκεφαλισμός. Να θυμίσουμε ότι η ποινή της φυλάκισης δεν υπήρχε, διότι οι Ρωμαίοι εκτιμούσαν πως ήταν η πλέον δαπανηρή.

Είχε δίκιο επομένως ο πατέρας της Εκκλησίας Αυγουστίνος (354-430 μ.Χ), όταν έγραφε «Τί άλλο μπορεί να είναι οι αυτοκρατορίες χωρίς την έννοια του δικαίου εκτός από συμμορίες ληστών;»