Εξάψαλμος στους δημοσιογράφους

Είναι έτσι ακριβώς, όπως τον ξέρει κανείς από τις φωτογραφίες. Ο νομπελίστας συγγραφέας Γκύντερ Γκρας στέκεται μπροστά στο βήμα σαν ηγέτης, με τις σημειώσεις του, και μιλά για την κατάσταση της δημοσιογραφίας στη Γερμανία. Κι εμείς, οι ακροατές, καθόμαστε στην αίθουσα και ακούμε με ευλάβεια. Ο χώρος είναι κατάμεστος, όποιος δεν πρόλαβε να βρει κάθισμα πρέπει να συμφιλιωθεί με το πάτωμα. Στην άκρη έχουν στηθεί μεγάλες κάμερες, οι νεώτεροι απαθανατίζουν με τα κινητά τους την εμφάνιση του διάσημου συγγραφέα.

Ο Γκύντερ Γκρας δεν μασάει τα λόγια του. Κυνηγάτε το «ενδιαφέρον» περισσότερο από το «ουσιαστικό», είναι ένα από τα βασικά σημεία της κριτικής του. Οι δημοσιογράφοι δεν αναζητούν το καίριο, αλλά δαπανούν λέξεις, προτάσεις, ακόμα και παραγράφους ολόκληρες για το χρώμα των παπουτσιών του και για το αν αυτά ταιριάζουν με το παντελόνι που φορά. Αυτό είναι το σύνηθες.

«Η δημοσιογραφία ζει μεροδούλι-μεροφάι και καταναλώνει διαρκώς stories», επισημαίνει ο Γκρας και νομίζεις πως σηκώνει αυστηρά σαν δάσκαλος το δάχτυλό του. Εννοεί ότι οι τίτλοι έχουν γίνει σημαντικότεροι από την κριτική έρευνα, για παράδειγμα για την αλλαγή του κλίματος ή για τη δύναμη της φαρμακοβιομηχανίας και των λόμπυ. Αυτά κι αν δεν τα συμπαθεί ο Γκύντερ Γκρας και ζητά μάλιστα να τους απαγορευθεί η όποια πρόσβαση στο τετράγωνο, όπου βρίσκεται η βουλή. «Καθόλου κακή ιδέα», λέει χαριτολογώντας ένας δημοσιογράφος, απ’ αυτούς που κάθονται στο πάτωμα.

Και ο Γκρας επανέρχεται στη δημοσιογραφία. Κατηγορεί τις εφημερίδες για εκχυδαϊσμό, επιρρίπτει στους νέους δημοσιογράφους έλλειψη ανεξαρτησίας και μια κάποια δημοσιοϋπαλληλική αντιμετώπιση των πραγμάτων.

Ο Γκύντερ Γκρας βλέπει πολλά κακώς κείμενα στη σημερινή κοινωνία. Η δημοκρατία για παράδειγμα, την οποία η δική του γενιά διδάχθηκε με επώδυνο τρόπο, απειλείται σήμερα από τον αχαλίνωτο καπιταλισμό, τα διογκούμενα χρέη και τις τράπεζες. Μπροστά μάλιστα στη δύναμη των τραπεζών οι πολιτικοί εγκατέλειψαν με μεγάλη ευκολία την κοινωνική οικονομία της αγοράς. Οι κοινωνικές τάξεις διαλύθηκαν. Και το αποτέλεσμα; «Οι πολίτες απομακρύνονται από τη δημοκρατία.» Και συνυπεύθυνοι γι’ αυτό είναι και οι δημοσιογράφοι που ασκούν ελάχιστη κριτική. Ναι μεν δεν θέλει να κηρύξει επανάσταση, αλλά οπωσδήποτε να θέσει το πρόβλημα του συστήματος.

Κάπου σ’ αυτό το σημείο ένας δημοσιογράφος, απ’ αυτούς που κάθονται στο πάτωμα, λέει ότι ο Γκύντερ Γκρας έχει θαυμάσια φωνή για να σου διηγείται ένα παραμύθι πριν κοιμηθείς. Και δεν πτοείται από τον ισχυρισμό του Γκρας ότι κάπως είναι κι αυτός συνυπεύθυνος για την κατάρρευση της δημοκρατίας. Ένας άλλος πάλι ψιθυρίζει λακωνικά: «Ο Γκρας δεν θέλει να κηρύξει την επανάσταση. Τι κρίμα!»

Ο Γκρας από τη μεριά του εξακολουθεί να κεραυνοβολεί: «Ήμουν υπερβολικός; Αν ήμουν υπερβολικός, τότε μάλλον όχι τόσο όσο θα έπρεπε.» Ανέφερε, λέει, μερικά μόνο σημεία που αγνοούν οι δημοσιογράφοι. Και νιώθει κανείς ότι ευχαρίστως θα ανέφερε μερικά ακόμα τέτοια σημεία. Και αναφέρει όντως τη δύναμη των συγκροτημάτων του τύπου ή τα βαρετά talkshow. Αλλά δεν προχωρά περισσότερο. «Τα είπατε όπως θα θέλαμε να τα πούμε κι εμείς, κύριε Γκρας», λέει στη συνέχεια ένας ευλαβικός ακροατής. «Α, τότε κάποιο λάθος έκανα», απαντά κάπως απότομα ο συγγραφέας και στην αίθουσα ακούγονται γέλια.

Μετά την εκδήλωση ο Γκύντερ Γκρας αποχωρεί. Έξω ψιχαλίζει. Μπαίνει στο ταξί που περιμένει κρατώντας την πίπα του. Τα παπούτσια ταιριάζουν με το παντελόνι του. Είναι ίσως μια λεπτομέρεια που δεν θα άρεσε στο νομπελίστα. Αλλά είναι απλά πολύ ενδιαφέρουσα, για να μην είναι ουσιαστική. Συμφωνούμε;

Naomi Conrad / Σπύρος Μοσκόβου