Η Αφροδίτη του Focus και η Ιωάννα Καρυστιάνη

Το προκλητικό εξώφυλλο του περιοδικού Focus ουκ εά ημάς καθεύδειν. Ούτε κι αυτή την εβδομάδα. Την περασμένη λέγαμε ότι αυτή η Αφροδίτη της Μήλου με το φυτρωμένο νεοελληνικό χέρι και το δάχτυλο που προτείνει στον αναγνώστη, ανεξάρτητα από τη συνειδητή πρόθεση του layout, κάπως μας πιέζει να αναμετρηθούμε με αυτό που, συνήθως εύκολα και αβασάνιστα, θεωρούμε αρχαιοελληνικό παρελθόν μας, αβασάνιστα επειδή στηρίζουμε αυτή την εσωτερική διεκδίκηση περισσότερο στο κληρονομικό δίκαιο και λιγότερο στις δικές μας διανοητικές, επιστημονικές ή καλλιτεχνικές κατακτήσεις. Είναι δυσβάστακτο για ένα μικρό έθνος να έχει ένδοξους μακρινούς προγόνους. Με κάθε ευκαιρία το περιμένουν στη γωνία με τα λοφία και τα λάβαρα και τις περίφημες δέλτους τους και του προτείνουν το δάχτυλο, επειδή αυτό δεν είναι σαν κι εκείνους. Με κάθε ευκαιρία και οι άλλοι του υπενθυμίζουν ότι αυτό δεν είναι σαν κι εκείνους.

Αναποδογυρίσματα του μύθου

Ένα διαφορετικό παράδειγμα. Μήνες περιμέναμε να προσέξει η γερμανική κριτική τη μετάφραση του μυθιστορήματος της Ιωάννας Καρυστιάνη Σουέλ που εκδόθηκε από τον οίκο Suhrkamp. Τελικά την πρόσεξε. Ο λόγος για τον θαλασσοδαρμένο καπετάν Αυγουστή που γυρίζει γέρος στη πατρίδα για να ζευγαρώσει οριστικά όχι με τη σύζυγο αλλά με την αγαπητικιά, τη Λίτσα. Και σημειώνει ο λογοτεχνικός κριτικός της Süddeutsche Zeitung: «Η τρυφερή φωνή της Λίτσας στα γράμματά της προς τον Αυγουστή κουλουριάζεται με χάρη μέσα στο μυθιστόρημα ενός γάμου που αναποδογυρίζει τον μύθο του ομηρικού Οδυσσέα. Δεν είναι ούτε κατάρα ούτε κρίμα αυτό που βγάζει τον ήρωα στους πέντε δρόμους της θάλασσας, είναι ο τρόμος της οικογενειακής ζωής στο σπίτι. Και όπως στο έπος, έτσι και στο βιβλίο της Καρυστιάνη η Πηνελόπη και η Καλυψώ έχουν τη θέση τους στην καρδιά του ήρωα. Η σύζυγος και η ερωμένη του Οδυσσέα. Τα ονόματά τους δίνονται στο μυθιστόρημα σε δυο πλοία όπου ο Μήτσος Αυγουστής ήταν καπετάνιος.»

Η γαλήνη της επίγνωσης

Ναι μεν είναι η ίδια η Καρυστιάνη που δίνει λαβή στον κριτικό για μια σύγκριση με τον μύθο του Οδυσσέα, όπως αυτός εκτυλίσσεται στο ομηρικό έπος. Και δεν είναι, βρε αδερφέ, και κακό που συγκρίνει. Να δούμε όμως πρώτα το συμπέρασμα της σύγκρισης: «Σίγουρα το διηγηματικό μοντέλο της Οδύσσειας εξασθενεί στην Καρυστιάνη και περιορίζεται σε μια συζυγική διένεξη. Η συγγραφέας δεν έχει οξυμένο αισθητήριο ούτε για τον μεγάλο κόσμο, ούτε για τη συνάντηση με το ξένο ούτε για τη φύση της θάλασσας. Αλλά μας αποζημιώνουν οι θαρραλέες γυναικείες μορφές της, το βλέμμα της που αποκαλύπτει τις μυθικές δομές γύρω από τη ζωή αυτών των γυναικών και τέλος ο ζήλος με τον οποίο αντιμάχεται τις αρχαϊκές συνθήκες διαβίωσης στην πατρίδα της.» Όχι, δεν είναι οπωσδήποτε κακό που συγκρίνει ο κριτικός το μυθιστόρημα μιας σημερινής Κρητικιάς με την Οδύσσεια. Αλλά ούτε απαραίτητο μας φαίνεται, σε κάθε ευκαιρία, να συγκρίνονται τα όποια νεοελληνικά έργα με τους αρχαιοελληνικούς άθλους. Είναι μερικές στιγμές, και τον τελευταίο καιρό οι στιγμές αυτές είναι πολλές, που λες, ας μας αφήσουν πια, ας μας αφήσουμε, να είμαστε αυτό που είμαστε, ένα μικρό έθνος με γλίσχρα έργα, γαληνεμένοι με την επίγνωση της σμικρότητάς μας. Αλλά άντε τώρα να τους αποτινάξεις τους ένδοξους προγόνους που σου έχουν κάτσει για τα καλά στο σβέρκο!

Σπύρος Μοσκόβου