Η βυζαντινή κληρονομιά της Ευρώπης

Κάπου μέσα μας το ξέρουμε, ότι η δική μας πολιτική κουλτούρα είναι κάπως διαφορετική απ’ αυτή που κυριαρχεί ας πούμε στη Δυτική Ευρώπη. Το ξέρουμε και μειδιούμε με τους «κουτόφραγκους» που δεν το πολυκαταλαβαίνουν, δεν το πιάνουν. Όταν όμως το πιάσουν και το περιγράψουν με τις λογικές και παγερές τους έννοιες, τότε μας δαιμονίζουν, μας εκνευρίζουν που κατάλαβαν και μας φαίνονται πια υπερόπτες. Όπως εκείνος ο Αμερικανός, ο Samuel Huntington σ’ εκείνο το βιβλίο του με τίτλο «Η σύγκρουση των πολιτισμών και η νέα τάξη πραγμάτων» που χώριζε την Ευρώπη σε δύο σφαίρες, στη δυτική με τις λατινικές ρίζες και στην ανατολική με τις βυζαντινές και ορθόδοξες, όπου η δυτική ρέπει στην πρόοδο και τη δημοκρατία, ενώ η ανατολική, η δική μας, είναι επιρρεπής στην καθυστέρηση και τον αυταρχισμό.

Η εκκλησία εθνικός ή πνευματικός θεσμός;

Αυτά είχαν διατυπωθεί ήδη τη δεκαετία του '90. Και να που την περασμένη Κυριακή η σοβαρή ελβετική εφημερίδα Neue Zürcher Zeitung κυκλοφόρησε με ένα πρωτοσέλιδο κύριο άρθρο με τίτλο: «Η βυζαντινή κληρονομιά της Ευρώπης». Ναι μεν χαρακτηρίζει τις ευρωπαϊκές θέσεις του Huntington κάπως γενικευτικές και υπερφίαλες, αλλά ο Ελβετός δημοσιογράφος αναγνωρίζει τη βυζαντινή κληρονομιά σε μια σειρά χωρών, όπως η Ελλάδα, η Κύπρος, η Βουλγαρία, η Ρουμανία, η Σερβία, η Ουκρανία, η Ρωσία. Και σε τι συνίσταται αυτή η μακραίωνη κληρονομιά; Στην ύπαρξη δύο σημαντικών πόλων, του κράτους και της εκκλησίας, που καταλαμβάνουν τον χώρο και δεν επιτρέπουν την ανάπτυξη μιας κοινωνίας των πολιτών με κέντρο τον ώριμο πολιτικά, συνειδητοποιημένο άνθρωπο.

Ναι, για τον αναλυτή της NZZ το κυρίαρχο στοιχείο οπισθοδρόμησης στις χώρες αυτές είναι το ότι η εκκλησία θεωρείται εθνικός θεσμός και όχι απλά πνευματικός, ρόλος στον οποίο περιορίστηκαν οι εκκλησίες στη Δυτική Ευρώπη μετά τον Διαφωτισμό.

Χωρισμός της εκκλησίας από το κράτος

Αλλά η ελβετική ενασχόληση με την καθ’ ημάς Ανατολή δεν εξαντλείται στο αναμάσημα των θέσεων του Huntington. Όχι, τις ξεπερνάει και τις αμφισβητεί μια και σήμερα μιλάμε πλέον είκοσι χρόνια μετά την πτώση των κομμουνιστικών καθεστώτων και σε φάση προϊούσας σύγκλισης των ευρωπαϊκών θεσμών. Αυτό είναι το ενδιαφέρον στο ελβετικό αυτό βλέμμα στα καθ’ ημάς. Πιστεύει ότι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση δεν επιτρέπει πια τη χάραξη των παλιών διαχωριστικών γραμμών, είναι η ίδια η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση που τις ανατρέπει, που τις αλλοιώνει κάθε μέρα. Η Ελλάδα είναι ήδη παλιό μέλος της ΕΕ, στο μεταξύ προστέθηκαν η Κύπρος, η Βουλγαρία και η Ρουμανία, ενώ η βίζα για τους Σέρβους, τους Μαυροβούνιους και τους Σλαβομακεδόνες αναμένεται να καταργηθεί. Όλα αυτά αποδεικνύουν ότι η ορθοδοξία δεν είναι ασύμβατη με τη διαδικασία της ολοκλήρωσης στην ΕΕ. Και το κλου των ελβετικών συλλογισμών: « Η πολιτική προσέγγιση των κρατών τους με την ΕΕ έχει κάνει αρκετούς ορθόδοξους θρησκευτικούς ηγέτες πιο πραγματιστές, έστω κι αν κάθε τόσο διαγράφουν με τα μελανότερα χρώματα τους κινδύνους της δυτικής εκκοσμίκευσης και της αχαλίνωτης άγρας της ελευθερίας. Οι ορθόδοξες εκκλησίες της Ρωσίας, της Ρουμανίας, της Ελλάδας και τώρα και της Κύπρου, αλλά και το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως άνοιξαν αντιπροσωπείες στην έδρα της ΕΕ στις Βρυξέλλες. Ωστόσο για μια βαθύτερη, ουσιαστικότερη θρησκευτική ανανέωση της ορθοδοξίας απαραίτητη προϋπόθεση είναι ο χωρισμός της εκκλησίας από το κράτος. Μόνον έτσι οι χώρες αυτές θα στραφούν πραγματικά στο μοντέλο του πολιτικού έθνους που απαρτίζεται από πολίτες με δικαιώματα και υποχρεώσεις.»

Σπύρος Μοσκόβου

Υπεύθ. σύνταξης: Μαρία Ρηγούτσου