Κυκλάδες: Η χαραυγή του Κλασικού;

Το Μουσείο της Βάδης (Badisches Landesmuseum) στην Καρλσρούη, στην έκθεσή του με τίτλο ‘Η καθημερινότητα ενός πρώιμου ελληνικού πολιτισμού’, επιχειρεί σε συνεργασία με το Κέντρο Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης να αναπλάσει το περιβάλλον, στο οποίο άνθησε ο κυκλαδικός πολιτισμός πριν από 5000 χρόνια. Οι Κυκλαδίτες ήταν οι πρώτοι Ευρωπαίοι που χρησιμοποίησαν το χαλκό ανοίγοντας ένα νέο κεφάλαιο στην πολιτισμική ιστορία της ηπείρου.

Ένας καινοτόμος πολιτισμός

Η Καταρίνα Χορστ, έφορος του Μουσείου της Βάδης, διακρίνει τον ιδιοφυή χαρακτήρα του κυκλαδικού πολιτισμού, που έγινε συνεχιστής των καινοτομιών που ανέπτυξαν οι λαοί της Ανατολής. Επισημαίνει ότι «το ιδιοφυές στοιχείο των Κυκλαδιτών είναι ότι όχι μόνο έβλεπαν κάτι, αλλά έφερναν τις ιδέες στα νησιά τους. Π.χ. δεν εισήγαγαν απλά χαλκό, αλλά έμαθαν τεχνικές επεξεργασίας του για την κατασκευή εργαλείων, με τα οποία μπορούσαν μετά να κόβουν πιο εύκολα δέντρα ή να χτίζουν σπίτια. Κάθε τομέας της ζωής των Κυκλάδων γνώρισε αλλαγή και άνθηση χάρη σε αυτό το νέο υλικό».
Για να κάνουν εφικτή αυτή τη συχνή και πλούσια διαδικασία ανταλλαγής με τους γειτονικούς πολιτισμούς οι Κυκλαδίτες κατασκεύασαν και χρησιμοποίησαν νέα και γρήγορα κωπηλατικά πλοία, με τα οποία μπορούσαν να καλύψουν μεγαλύτερες αποστάσεις. Δημιούργησαν έτσι ένα δίκτυο ανάμεσα στα διαφορετικά νησιά των Κυκλάδων και ένα δίαυλο επικοινωνίας με τους γείτονές τους.

Τόπος γέννησης του Κλασικού;

Τα στοιχεία που έχουν γίνει γνωστά από την έρευνα για τις αρχαίες Κυκλάδες μας επιτρέπουν να μιλήσουμε με ασφάλεια για έναν προηγμένο πολιτισμό. Οι Κυκλαδίτες μπορεί να μη γνώρισαν γραφή, αλλά με τα θαυμαστά τους ειδώλια έβαλαν τις βάσεις ενός κλασικού προτύπου. Όπως μας λέει η Καταρίνα Χορστ «αυτό που μας εκπλήσσει είναι ότι οι Κυκλαδίτες δημιούργησαν μία μορφή, η οποία ακολουθεί έναν κανόνα. Όλες οι γνωστές μορφές σήμερα, περίπου 1600 σε αριθμό, έχουν το ίδιο σχηματικό πρότυπο. Γι’ αυτό το λόγο λέει και ο κ. Διαμαντής Παναγιωτόπουλος από το Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης ότι η ελληνική κλασική αρχαιότητα ξεκινά την 3η π.Χ. χιλιετία και όχι το 500 π.Χ.».

Χρώματα και αινίγματα

Τα κυκλαδικά ειδώλια θαυμάστηκαν και ενέπνευσαν. Μεταξύ των καλλιτεχνών που άντλησαν από αυτά δύναμη δημιουργίας είναι ο Πάμπλο Πικάσο, ο Χανς Αρπ, ο Χένρι Μουρ και ο Μοντιλιάνι. Κι όμως το χαρακτηριστικό πάλλευκο πρότυπο που είχαν στο νου τους δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, καθώς τα ειδώλια είχαν χρώμα. Γιατί τα έβαφαν άραγε; «Θα μπορούσαν να υπάρχουν διάφορες αφορμές: Η γέννηση ενός παιδιού, γάμος, θάνατος, αρρώστια, χωρισμός, επιστροφή στην πατρίδα. Πιστεύουμε ότι κατά βάση αυτές οι μορφές χρησιμοποιούνταν ως διαμεσολαβητές για ευχές και επιθυμίες προς τους θεούς», εκτιμά η κ. Χορστ.

Χωρίς ελληνική συμμετοχή

Η έκθεση άνοιξε τις πύλες της το περασμένο Σάββατο για να υποδεχτεί το κοινό μέχρι το κλείσιμό της στις 22 Απριλίου. Στους χώρους του Μουσείου της Βάδης μπορούν οι επισκέπτες να θαυμάσουν, πέρα από τη συλλογή του μουσείου, εκθέματα από τα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου. Σύμφωνα με το διευθυντή του Μουσείου της Βάδης Χάραλντ Ζιμπενμόρκγεν, το ελληνικό υπ. Πολιτισμού απάντησε στο αίτημα δανεισμού εκθεμάτων ελληνικών μουσείων θέτοντας ως όρο την επιστροφή δύο έργων που αγοράστηκαν από το Μουσείο της Βάδης τη δεκαετία του ‘70. Ο κ. Ζιμπενμόργκεν εξέφρασε την πικρία του κάνοντας λόγο για «άδικη πίεση» από την ελληνική πλευρά. Ωστόσο στον πρόλογο του οδηγού της έκθεσης αναφέρεται στη διακήρυξη της UNESCO το 1970 που απαγορεύει την αγορά και έκθεση αντικειμένων που προέρχονται από παράνομες ανασκαφές ή έχουν βγει λαθραία από τη χώρα προέλευσής τους, την οποία «δυστυχώς», όπως επισημαίνει, δεν τήρησε το μουσείο του.

Άρης Καλτιριμτζής

Υπεύθ. σύνταξης: Σπύρος Μοσκόβου