Μάχη κατά των διακρίσεων στα τουρκικά βιβλία

Ο κοινωνιολόγος Κενάν Τσαγίρ από το πανεπιστήμιο Μπιλγκί της Κωνσταντινούπολης είναι εδώ και 11 χρόνια επικεφαλής του προγράμματος «Ανθρώπινα δικαιώματα στα σχολικά βιβλία». Από κοινού με ένα τουρκικό ινστιτούτο ιστορίας εξετάζει κατά πόσο τα τουρκικά σχολικά βιβλία εμπεριέχουν διακρίσεις κατά μειονοτήτων. Στις μειονότητες αυτές συγκαταλέγονται πληθυσμιακές όμάδες όπως Κούρδοι, Αρμένιοι και Έλληνες χριστιανοί, Εβραίοι και Ρομά. «Τα τουρκικά σχολικά βιβλία μεταδίδουν ένα είδος εθνικισμού», λέει ο Κενάν Τσαγίρ στην DW. Σύμφωνα με τουρκικά ΜΜΕ η εξάλειψη των διακρίσεων είναι ένας από τους βασικούς στόχους του «πακέτου μέτρων εκδημοκρατισμού» που παρουσίασε σήμερα η κυβέρνηση Ερντογάν στην Άγκυρα. Σύμφωνα με αναλυτές, τα μέτρα αυτά αποβλέπουν στη βελτίωση της εικόνας της τουρκικής κυβέρνησης εντός και εκτός τουρκικών συνόρων.

Προκαταλήψεις στα σχολικά εγχειρίδια

Πέρα από τις διαφορετικές πολιτικές απόψεις επί του ζητήματος, ειδικοί ελπίζουν ότι μέσα από τα μέτρα αυτά θα επέλθουν αλλαγές. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των σχολικών εγχειριδίων ιστορίας, τα οποία βρίθουν από παραδείγματα εθνικιστικών διακρίσεων. Για παράδειγμα οι Κούρδοι αποτελούν την κατεξοχήν εθνική ομάδα που υφίσταται διακρίσεις στην Τουρκία. Η απουσία αναφορών στους Κούρδους στα σχολικά βιβλία είναι ενδεικτική. Η αναφορά στην κουρδική μειονότητα είναι μία, στη θεματική ενότητα για την πολυτάραχη περίοδο της γένεσης του σύγχρονου τουρκικού κράτους (1919-1923). Εκεί μάλιστα οι Κούρδοι αναφέρονται ως «επικίνδυνος λαός». Οι προκαταλήψεις αυτές γίνονται αναπόσταστο κομμάτι της εκπαιδευτικής διαδικασίας και περνούν έτσι από γενιά σε γενιά.

Μια άλλη πληθυσμιακή ομάδα που υφίσταται διακρίσεις στην Τουρκία είναι οι Ρομά, οι οποίοι επίσης δεν αναφέρονται στα σχολικά βιβλία, με συνέπεια να δημιουργείται η εντύπωση ότι δεν υπάρχουν καν στην Τουρκία, λέει χαρακτηριστικά ο κ. Τσαγίρ. Εξάλλου μόλις πριν από τρία χρόνια τέθηκε από την τουρκική κυβέρνηση στην πολιτική ατζέντα το θέμα των Ρομά. «Οι Ρομά, όμως, δεν αποτελούν στην Τουρκία μια ξεχωριστή πληθυσμιακή ομάδα αλλά, θα μπορούσε να πει κανείς, την χαμηλότερη διαστρωμάτωση της ίδιας της τουρκικής κοινωνίας. Γι' αυτόν τον λόγο οι διακρίσεις κατά των Ρομά αφορούν πρωτίστως την ίδια τη δόμηση της κοινωνίας», τονίζει ο Ελμάς Αρούς, επικεφαλής της οργάνωσης «Όχι στις διακρίσεις» από την Κωνσταντινούπολη. Δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία για τον αριθμό των Ρομά που ζουν στην Τουρκία. Κάποιοι μιλούν για ένα εκατομμύριο, ενώ άλλοι πιστεύουν ότι ο αριθμός αυτός είναι πολύ μεγαλύτερος.

Οι διαφορές πρέπει να γίνουν σωστά κατανοητές

«Η λέξη 'τσιγγάνος' έχει λάβει με τον καιρό στην Τουρκία μια ιδιαίτερα αρνητική χροιά, καθώς ούτε λίγο ούτε πολύ λειτουργεί ως συνώνυμο της λέξης 'κλέφτης' ή στην καλύτερη περίπτωση σημαίνει τον 'άξεστο πολίτη'», σημειώνει ο Αρούς. «Μια διαγραφή του όρου αυτού από τα λεξικά δεν θα ήταν από μόνη της ικανοποιητική. Ελπίζουμε παράλληλα με το νέο πακέτο μέτρων να εφαρμοστεί και κάποιο πρόγραμμα εκπαίδευσης των Ρομά για την καλύτερη ενσωμάτωσή τους στην κοινωνία».

Ο κοινωνιολόγος Κενάν Τσαγίρ βλέπει πάντως με σκεπτικισμό την απλή επαναδιατύπωση εννοιών και ιστορικών αφηγήσεων στα σχολικά εγχειρίδια κι ακόμη περισσότερο τη διαγραφή σχετικών όρων από τα λεξικά, καθώς δεν πιστεύει ότι τέτοιες κινήσεις αποτελούν λύση. Θεωρεί αντίθετα ότι η τουρκική κοινωνία στο σύνολό της θα πρέπει να αναγνωρίσει τις πολιτισμικές διαφορές και τις διαφορετικές εθνικές ταυτότητες. «Αυτό θα ήταν το σωστό βήμα για μια ειρηνική συμβίωση», εύχεται ο κ. Τσαγίρ.

Senada Sokollu / Δήμητρα Κυρανούδη

Υπεύθ. Σύνταξης: Σπύρος Μοσκόβου