Μια νέα αθυρόστομη Λυσιστράτη στα γερμανικά

Πρόσφατα κυκλοφόρησε μια νέα μετάφραση της Λυσιστράτης του Αριστοφάνη στα γερμανικά από τις εκδόσεις Reclam. Και ναι μεν γνωρίζουμε ότι το αρχαίο δράμα έχει κοινό στη Γερμανία, αλλά η μετάφραση αυτή συζητιέται ιδιαίτερα στον τύπο αυτό τον καιρό. Να δούμε γιατί. Φέρει την υπογραφή ενός γνωστού και καλού κλασσικού φιλολόγου, του Niklas Holzberg, καθηγητή στο Μαξιμιλιάνειο Πανεπιστήμιο του Μονάχου που έχει ασχοληθεί με τον Μένανδρο και το ελληνιστικό μυθιστόρημα και έχει συγγράψει επιτυχημένες βιογραφίες Λατίνων ποιητών. Ενδιαφέροντα αυτά, αλλά όχι συναρπαστικά. Κάτι άλλο συναρπάζει τους κριτικούς. Η γλώσσα της μετάφρασης που δεν ορρωδεί προ ουδενός και αποδίδει όλες τις αθυροστομίες του Αριστοφάνη, όχι μόνο όπως θα λέγονταν σήμερα, αλλά όπως λέγονται στις πιο απόκρυφες συνομιλίες των πιο ανήλιαγων καταγωγίων. Τις μεταφράζει και όπου μπορεί το τραβάει κιόλας ακόμα περισσότερο.

Βοηθήματα και ντίλντο

Στο σημείο για παράδειγμα όπου ο Αριστοφάνης κάνει λόγο για ένα δερμάτινο βοήθημα της συνουσίας ο Holzberg καβαλάει το καλάμι και μιλά για «ένα ντίλντο 15 πόντους μακρύ». Από το ένα άκρο στο άλλο δηλαδή. Αν οι κλασσικοί μεταφραστές του Αριστοφάνη στα γερμανικά τον 19ο αιώνα εκεί όπου γινόταν λόγος για στύση αυτοί το μετέτρεπαν σεμνότυφα σε «ένταση», ο Holzberg το αποδίδει σήμερα στα πιο ελευθέρια γερμανικά. Σε συνέντευξή του στο περιοδικό Der Spiegel ο καθηγητής Niklas Holzberg υπεραμύνεται της μετάφρασής του με το βασικό επιχείρημα ότι έτσι μιλούσε ο Αριστοφάνης και η αρχαία κωμωδία, η αιδώς για τα γενετήσια και τα ερωτικά ανάγεται στην πολύ μεταγενέστερη χριστιανική ηθική. Με άλλα λόγια: ο μεταφραστής επιμένει ότι η μετάφρασή του είναι άμεμπτη επειδή είναι πιστή. Εμείς πιστεύουμε ακριβώς το αντίθετο, ότι η μετάφραση αυτή είναι κακή επειδή ακριβώς είναι τόσο πιστή. Και εν τέλει ο ελλογιμώτατος καθηγητής είναι φιλόλογος και όχι κατ’ επάγγελμα μεταφραστής. Εάν ήταν, θα εγνώριζε ότι συνήθως οι χειρότερες είναι οι κατά λέξη μεταφράσεις.

Επικέντρωση στο ουσιαστικό

Το δίλημμα που τίθεται δεν είναι αν η απόδοση του Αριστοφάνη σήμερα θα είναι σεμνότυφη ή ελευθερίων ηθών, αλλά αν θα είναι πιστή και κακή ή άπιστη και καλή. Η αθυροστομία έπαιζε άλλο ρόλο την εποχή του Αριστοφάνη, έναν ρόλο που δεν παίζει σήμερα. Ακόμα και ως «κακό» να θεωρήσουμε τη χριστιανική ηθική, είναι ένα κακό μοιραίο που έχει συνδιαμορφώσει όχι μόνο τη σημερινή μας ηθική, αλλά και την αισθητική. Το να μεταφράζουμε ένα αρχαίο κείμενο αυτολεξεί παριστάνοντας στον εαυτό μας ότι δεν έχει μεσολαβήσει έκτοτε τίποτα, μόνο κακό στο κείμενο και το όποιο σημερινό του κοινό κάνουμε. Διότι στρέφουμε την προσοχή αυτού του κοινού στις βωμολοχίες, σαν αυτό να ήταν το κυρίαρχο και σημαντικό και για σήμερα στοιχείο της αρχαίας κωμωδίας. Και όχι στον καταλυτικό, καθαρτήριο κοινωνικό και πολιτικό ρόλο που είχε και που είναι όντως ένα στοιχείο σημαντικό και για σήμερα. Ναι στην απόδοση των αθυροστομιών του Αριστοφάνη, αλλά σε ήπια απόδοση που δεν θα επικεντρώνει το σημερινό ενδιαφέρον σε αυτό που δεν είναι το πραγματικό κέντρο της κωμωδίας: στα ου φωνητά.

Σπύρος Μοσκόβου

Υπεύθ. σύνταξης: Βιβή Παπαναγιώτου