Οι αθάνατοι θεοί της Ελλάδας

Λίγο πολύ όλοι κάτι έχουμε ακούσει για την περίφημη Γλυπτοθήκη του Μονάχου, το μουσείο που κατασκεύασε στις αρχές του 19ου αιώνα ο πολύς Leo von Klenze, που φιλοξένησε τη συλλογή ελληνικών και ρωμαϊκών αρχαιοτήτων του ελληνολάτρη Λουδοβίκου Α' της Βαυαρίας και εγκαινιάστηκε το 1830. Εκεί εκτίθεται μέχρι σήμερα μεταξύ άλλων και ο γλυπτός διάκοσμος του ναού της Αφαίας. Η Γλυπτοθήκη του Μονάχου έχει από την Πρωτομαγιά νέο διευθυντή, τον κλασσικό αρχαιολόγο Florian Knauß, που βάζει την υπογραφή του στην πρώτη έκθεση της θητείας του. Άνοιξε πριν από λίγες μέρες, θα διαρκέσει ένα χρόνο και φέρει τον τίτλο «Οι Αθάνατοι. Οι θεοί της Ελλάδας». Θαυμάσια εκθέματα, όχι μόνο μεγάλα αγάλματα, αλλά σεμνότερα δείγματα αγγειοπλαστικής και μικροτεχνίας εκτυλίσσουν στα μάτια του σημερινού επισκέπτη τις αρετές και τις κακίες, τα πάθη και τα παθήματα, των θεών του Ολύμπου που ήταν φτιαγμένοι από την αστείρευτη ελληνική φαντασία κατ’ εικόνα και ομοίωση των ανθρώπων.

Η οικείωση του κόσμου

Ενθουσιασμένος ο τεχνοκριτικός της Frankfurter Allgemeine Zeitung Dieter Bartetzko σημειώνει: «Οι γενικές γνώσεις για τους θεούς, τους ήρωες και τους δαίμονες της Ελλάδας, της Ετρουρίας και της Ρώμης βουλιάζουν σήμερα κάτω από τα κύματα των πληροφοριών στην κοινωνία των ΜΜΕ. Και μαζί τους χάνεται η επίγνωση ότι οι μύθοι εκείνοι εξακολουθούν να προσδιορίζουν τον πολιτισμό μας, ότι οι κανόνες και οι χρησμοί, οι πράξεις και τα εγκλήματα εκείνων των θεών είναι ακόμα αυτά που κάνουμε κι εμείς.» Ίσως το μεγαλύτερο επίτευγμα αυτής της έκθεσης στη Γλυπτοθήκη του Μονάχου είναι η άμεση παρουσίαση του ανθρωπομορφισμού της αρχαίας ελληνικής θρησκείας. Σε πινάκιο του 470 π.Χ. βλέπουμε μια λεπτεπίλεπτη και χαριτωμένη Ήρα με στέφανο και πτυχωτό ένδυμα, σε άλλα εκθέματα απεικονίζεται σαν πεισματάρα και εριστική μέγαιρα, η Αθηνά εδώ είναι η σώφρων και διανοούμενη κόρη του Δία κι εκεί, σε μια πρώιμη γιγαντομαχία, μια λυσσαλέα πολεμίστρια, η Άρτεμις εμφανίζεται εδώ σαν υπομονετική μαμή κι εκεί σαν μαινόμενη κυνηγός λεόντων, ο Ερμής είναι από τη μια ένας κατεργάρης που κλέβει τα βόδια του αδελφού του Απόλλωνα, κι από την άλλη ο περίφροντις συνοδός των ψυχών στον κάτω κόσμο. Με δυο λόγια οι ιστορίες για τους αρχαίους θεούς αντικατοπτρίζουν απλά την αντιφατικότητα του ίδιου του ανθρώπινου χαρακτήρα. Το δωδεκάθεο δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια πρώιμη εκλογίκευση του κόσμου, μια οικείωσή του. Δεν έχουν εμφανισθεί ακόμα οι βλοσυροί και απόλυτοι θεοί των μονοθεϊστικών θρησκειών.

Το τέλος των θεών

Ο Dieter Bartetzko βγαίνει από την έκθεση αναβαπτισμένος κατά κάποιον τρόπο στα νάματα της ειδωλολατρίας και σημειώνει στην κατακλείδα του άρθρου του: «Μια ελαφριά θλίψη, καθώς στο τέλος η έκθεση κλείνει με το διαφαινόμενο τέλος των Ολύμπιων θεών. Το βλέπουμε στα βεβηλωμένα από έξαλλους Χριστιανούς πρόσωπα των τελευταίων αγαλμάτων των θεών. Βλέπουμε αυτό που είχε πει η Πυθία το 362 μ.Χ. στον απεσταλμένο του αυτοκράτορα Ιουλιανού: Είπατε τω Βασιλεί, χαμαί πέσε δαίδαλος αυλά, ουκέτι Φοίβος έχει καλύβαν, ου μάντιδα δάφνην, ου παγάν λαλέουσαν, απέσβετο και λάλον ύδωρ.»

Σπύρος Μοσκόβου

Υπεύθ. σύνταξης: Άρης Καλτιριμτζής