Ο "Άρης" του Βελάσκεθ στη Βιέννη

Μια μικρή σε έκταση, αλλά σημαντική στη σύλληψη και τη σύνθεσή της έκθεση, αποχαιρετιστήρια χειρονομία θα λέγαμε του διευθυντή του μουσείου Βίλφριντ Ζάιπελ, που παίρνει σύνταξη μετά από 18 χρόνια σ’ αυτή τη θέση και θέλει να μιλήσει για μια τελευταία φορά στο κοινό για τον ελληνικό μύθο. Συχνά τελειώνει κανείς εκεί από όπου άρχισε. Ο Ζάιπελ είχε σπουδάσει όταν ήταν νέος κλασσική φιλολογία στη Βιέννη και τη Χαϊδελβέργη. Αρκετά αυτά για την αφορμή μας. Να επιλέξουμε ένα έργο από τα εκτιθέμενα για να θυμίσουμε κι εμείς την πρωτοφανή περιεκτικότητα και ως εκ τούτου αχανή πολυσημία του αρχαίου μύθου. Και επιλέγουμε τον ζωγραφικό πίνακα του μετρ του μπαρόκ, του Ισπανού ζωγράφου του 17ου αιώνα Βελάσκεθ με τίτλο «Άρης», μια πρωτότυπη εκδοχή του αρχαίου θεού του πολέμου.

Ο Άρης πολεμοχαρής ή καταπτοημένος;

Μεταφέρθηκε τώρα για τις ανάγκες της έκθεσης από το μουσείο Πράδο στη Βιέννη. Να κοιτάξουμε τον Άρη του Βελάσκεθ. Τι βλέπουμε; Βλέπουμε ένα μουστακαλή υπαξιωματικό, ημίγυμνο στη άκρη του κρεβατιού, ένα γαλάζιο κι ένα κόκκινο σεντόνι καλύπτουν τα απόκρυφα σημεία του σαν σπαράγματα κάποιας σημαίας, οι μυώνες του έχουν αρχίσει να νερουλιάζουν, τα όπλα του είναι αφημένα στο πάτωμα, μόνο το κράνος του φοράει ακόμα σαν να το ξέχασε στο κεφάλι του, η στάση του όπως αυτή του «Στοχαστή» του Μιχαήλ Άγγελου, το βλέμμα του, σαν να σκέφτεται κάτι και να αυτοοικτίρεται. Τι να θέλει να μας πει ο Άρης του Βελάσκεθ; Μπορεί κάλλιστα να θέλει να μας πει για τη ματαιότητα του πολέμου αυτή τη στιγμή της άφεσης και της χαλάρωσης μετά τη μάχη, μπορεί ο Βελάσκεθ κάτι να ήθελε να υπαινιχθεί για τις στρατιωτικές αποτυχίες του μεγάλου του μαικήνα, του Φιλίππου του 4ου της Ισπανίας. Να ένας Άρης λοιπόν αβέβαιος για το επάγγελμα και την αποστολή του, ένας Άρης που αμφισβητεί το νόημα του πολέμου. Ή να μην είναι αυτό και ο υπαξιωματικός με τη μουστάκα και τα γυμνά μέλη να έχει μόλις γυρίσει από τη μάχη, να έχει μόλις ολοκληρώσει μια ερωτική περιπέτεια και να νοσταλγεί το πεδίο της μάχης, το κάπως κακομοίρικο ύφος του να υποδηλώνει ότι ο πολιτικός βίος με τις ηδονές του τού είναι λίγος και νιώθει εκεί στην άκρη του κρεβατιού σαν ψάρι έξω από το νερό;

Μακριά από την τύρβη

Η θέαση του έργου θα επέτρεπε και τη μια και την άλλη εκδοχή. Και την τρίτη εκδοχή μας την επιτρέπει η γνώση κάποιων σημαντικών λεπτομερειών. Ο πίνακας αυτός κοσμούσε το «Τόρε δε λα Παράδα», ένα κυνηγετικό ανακτορικό περίπτερο του Φιλίππου έξω από τη Μαδρίτη. Να λοιπόν ο Άρης που μόλις τον τσάκωσε ο Ήφαιστος με την Αφροδίτη στο κρεβάτι επί παρανόμω βοσκή, κατά τον αρχαίο μύθο. Γι αυτό αυτή η μελαγχολία στο βλέμμα, επειδή εφωράθη. Και όλη αυτή η στοχαστική χαλάρωση στον εξοχικό πύργο του βασιλιά με τα άλογα και τα κυνήγια σαν αλληγορία για τη θαλπωρή των μετόπισθεν, μακριά από την αντάρα της μάχης, μακριά από την τύρβη. Παρά λίγο να μας μπερδέψει ο αρχαίος μύθος με την πολυσημία του, παρά λίγο να μας μπερδέψει η τέχνη του Βελάσκεθ με την ελευθεριάζουσα χρήση του αρχαίου υλικού.