Ο Γιούργκεν Χάμπερμας γίνεται 85 χρονών

Οι αιχμηρές διαγνώσεις του για το παρόν, όπως τις έκανε στο πρώτο μεγάλο του έργο «Ο δομικός μετασχηματισμός της δημόσιας σφαίρας», οι δημόσιες τοποθετήσεις του σε αντικρουόμενα θέματα και η συμβολή του στην αναλυτική και πολιτική φιλοσοφία τον έκαναν παγκόσμια γνωστό, αν και δεν είναι πάντα εύκολη η ανάγνωση των κειμένων του.

Εμμονή στο διάλογο

«Εκείνο που διατρέχει τη θεωρία του Χάμπερμας σαν κόκκινη κλωστή είναι το θέμα της Δημοκρατίας, που μια φορά ο ίδιος αποκάλεσε ‘μαγική λέξη’ της σκέψης του», λέει ο Στέφαν Μύλερ, βιογράφος του Χάμπερμας και κοινωνιολόγος. «Και όταν κάνουμε λόγο για Δημοκρατία, σύμφωνα με τον ίδιο, κάνουμε λόγο για τη δημόσια σφαίρα».

Σε αντίθεση με τους λεγόμενους μεταμοντέρνους διανοητές ο Χάμπερμας θεωρεί εφικτό να υπάρχουν ακόμη και σε ένα παγκοσμιοποιημένο κόσμο, όπου συναντώνται διάφοροι πολιτισμοί, οικουμενικές αλήθειες και ηθικές βασικές αρχές, τις οποίες οι πολίτες της γης μπορούν να φτάσουν με δημόσιο διάλογο και συναίνεση. Προϋπόθεση οι συμμετέχοντες σε αυτόν τον διάλογο να μην συμπεριφέρονται με προσανατολισμό τη στρατηγική σκέψη, αλλά τη λογική και να σέβονται ορισμένους κανόνες διαλόγου, όπως ότι ο καθένας πρέπει να παίρνει τον συνομιλητή του στα σοβαρά, να θεωρεί ότι εκκινεί τον διάλογο με ένα μίνιμουμ ειλικρίνειας και να έχει τις ίδιες ευκαιρίες. Άσκηση μηχανισμών πίεσης δεν υπάρχει.

«Μόνο προσωρινές αλήθειες»

«Ο Χάμπερμας κάνει λόγο για μια αβίαστη βία του καλύτερου επιχειρήματος» συνοψίζει ο καθηγητής Στέφαν Μύλερ-Ντομ. «Αυτό που προκύπτει στο τέλος με επιχειρήματα, είναι αυτό που χαρακτηρίζεται προσωρινά ως αλήθεια, όπου θα πρέπει να σημειώσουμε ότι δεν υπάρχουν καταληκτικές αλήθειες παρά μόνο προσωρινές».

Για τον βιογράφο του γερμανού φιλόσοφου η δημοκρατία, το αγαπημένο θέμα του Χάμπερμας, έχει τις ρίζες του σε προσωπικά βιώματα, και μάλιστα στο 1945, όταν διαπίστωσε ότι ο κόσμος έζησε υπό ένα εγκληματικό καθεστώς και ότι σημειώθηκε επιστροφή στη βαρβαρότητα. Γεννήθηκε το 1929 στο Ντίσελντορφ και μεγάλωσε στο Γκούμπερσμπαχ κοντά στην Κολωνία. Το τέλος του εθνικοσοσιαλισμού συνέπεσε με την εφηβεία του. Αργότερα, τη δεκαετία του '80, ενεπλάκη σε διαμάχη ιστορικών στην προσπάθεια του ιστορικού Ερντς Νόλτε να επιχειρήσει παραλληλισμό ανάμεσα στον εθνικοσοσιαλισμό και τα σταλινιστικά εγκλήματα. Για τον Χάμπερμας επρόκειτο για τη σχετικοποίηση μιας ανεπανάληπτης βαρβαρότητας, του Ολοκαυτώματος.

Στη Φραγκφούρτη

Τις σπουδές φιλοσοφίας, οικονομίας και γερμανικής λογοτεχνίας ακολούθησε ελεύθερη συνεργασία του με την Frankfurter Allgemeine ως δημοσιογράφος. Οι δημοσιεύσεις του τράβηξαν την προσοχή του Τέοντορ Αντόρνο, συνιδρυτή μαζί με τον Μαξ Χορκχάιμερ της λεγόμενης Σχολής της Φραγκφούρτης. Ο Αντόρνο πήρε τον Χάμπερμας στο Ινστιτούτο Κοινωνικών Ερευνών της Φραγκφούρτης και τον επηρέασε με τις κριτικές κοινωνικές του αναλύσεις. Αλλά λόγω της άπωσης του τότε διευθυντή του Ινστιτούτου, Χορκενχάιμ, προς τον νεαρό με την μαρξιστική σκέψη και την πολιτική στράτευση Χάμπερμας, αναγκάστηκε ο ίδιος να κάνει την υφηγεσία του στο Μάρμπουργκ πριν επιστρέψει το 1964 στην Φραγκφούρτη ως καθηγητής Φιλοσοφίας και Κοινωνιολογίας και διάδοχος του Χορκχάιμερ. Στη Φραγκφούρτη, προπύργιο της βίαιης φοιτητικής εξέγερσης τη δεκαετία του '60, ο Χάμπερμας υποστηρίζει την συμμετοχή στην πολιτική μέσω της κοινωνικής ανυπακοής. Αποστασιοποιείται από την εξτρεμιστική ομάδα του Ρούντι Ντούτσκε, την οποία κατηγορεί για κόκκινο φασισμό και «αξιονισμό».

Συνεχίζει να παρεμβαίνει

Μετά από 10 χρόνια ο Χάμπερμας εγκαταλείπει την Φραγκφούρτη για το Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ κοντά στο Μόναχο. Με αυτήν την περίοδο συμπίπτει και η συγγραφή του κεφαλαιώδους έργου του «Θεωρία της επικοινωνιακής Δράσης». Το 1983 επιστρέφει στην Φραγκφούρτη μέχρι να αναδειχθεί το 1994, ομότιμος καθηγητής. Αλλά και υπό αυτό το καθεστώς ο Χάμπερμας συνεχίζει να επηρεάζει το δημόσιο διάλογο στη Γερμανία. Το 1999 τάχθηκε υπέρ, για παράδειγμα, της νατοϊκής επέμβασης στο Κοσσυφοπέδιο. Υποστήριξε την ευρωπαϊκή εμβάθυνση, αλλά επέστησε την προσοχή στο έλλειμμα δημοκρατίας. Σε σχέση με την ευρωκρίση διατύπωσε την αντίθεσή του στην αυστηρή πολιτική λιτότητας και τάχθηκε υπέρ της συμπλήρωσης της νομισματικής ένωσης με μια υπερεθνική δημοκρατία, όπου τα εθνικά κράτη θα πρέπει να εκχωρήσουν κυριαρχικά δικαιώματα. Για την κοινωνική του δράση του απονεμήθηκαν πολλά βραβεία και διακρίσεις, μεταξύ των οποίων το βραβείο πολιτισμού του κρατιδίου της Έσσης και το βραβείο Ειρήνης των Γερμανών Βιβλιοπωλών το 2001.

Christina Ruta / Ειρήνη Αναστασοπούλου
Υπεύθ. Σύνταξης: Δήμητρα Κυρανούδη