Ο καπιταλισμός σε «κρίση μέσης ηλικίας»

O Αμερικανός Ντένις Σνόουερ θεωρείται από τους επικριτές του ως ένας νεοφιλελεύθερος οικονομολόγος, πιστός στην οικονομία της αγοράς. Από το αξίωμα του προέδρου του Ινστιτούτου Παγκόσμιας Οικονομίας του Κιέλου (IfW) έχει στο παρελθόν κατηγορήσει την τάση της Γερμανίας να παρεμβαίνει ρυθμιστικά, αλλά και την έλλειψη ερεθισμάτων στην αγορά εργασίας.

«Επανακαθορίστε την επιτυχία»

Στο Συμπόσιο Global Economic που διοργάνωσε το IfW με 600 προσκεκλημένους ο Σνόουερ δεν έδειξε καθόλου την αφοσίωσή του στην ελεύθερη αγορά, ούτε μίλησε καν ως οικονομολόγος. «Λεηλατούμε τον πλανήτη μας για να παράγουμε υλικά αγαθά προσδοκώντας την ευτυχία που δεν έρχεται», τόνισε. «Μπορεί κανείς να αποκαλέσει αυτήν την τραγωδία ως τη μεγαλύτερη και πιο δαπανηρή απάτη».

Από τότε που έκανε την εμφάνισή της η δημοσιονομική κρίση οι επικριτικές φωνές για τις «παραφυάδες» του καπιταλισμού έχουν γίνει της μόδας. Παρά την μεγάλη επιτυχία αυτού του οικονομικού συστήματος, οι ζημιές που προκαλεί είναι ολοφάνερες. «Redefining success», επανακαθορίστε την επιτυχία. Αυτό ήταν το μότο που έδωσε ο Σνόουερ στο φετινό συμπόσιο του Κιέλου. Διότι, τι ωφελεί τελικά, εάν η παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη έχει δεκαπλασιαστεί από τη δεκαετία του 50, τη στιγμή που η καταστροφή του περιβάλλοντος και οι κοινωνικές συγκρούσεις συνεχώς μεγαλώνουν; Ο βραβευμένος με το Νόμπελ Ειρήνης, πρώην πρωθυπουργός της Φινλανδίας Μάρτι Αχτισάρι έχει προτείνει επιστροφή σε βασικές αρχές, όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα, το κράτος δικαίου και την πολιτική συμμετοχή. «Δεν πρόκειται για δυτικές, αλλά για γενικές αξίες, το απέδειξαν οι διαδηλωτές στην πλατεία Ταχρίρ στο Κάιρο και στη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης. Χωρίς αυτές τις θεμελιώδεις αξίες δεν μπορεί να υπάρξει δικαιοσύνη στην κοινωνία», υπογράμμισε ο Αχτισάρι.

«Διάβρωση αξιών»

«Παρ΄όλα αυτά ζούμε στον αιώνα της οικονομίας», επιμένει ο αμερικανός Τζον Μπράιαν, ιδρυτής της Operation Hope, μιας οργάνωσης που βοηθά μη προνομιούχους ανθρώπους να πάρουν την οικονομική τους τύχη στα χέρια. «Ποιο είναι το πρόβλημα στην Αίγυπτο; Οι θέσεις εργασίας. Ποιο το πρόβλημα στην Αφρική; Οι θέσεις εργασίας. Σε κάθε χώρα οι λόγοι είναι οικονομικοί», θυμίζει. Το πρόβλημα όμως τελικά δεν είναι ούτε τα χρήματα, ούτε το οικονομικό σύστημα, αλλά η διάβρωση των αξιών τον εικοστό αιώνα, υποστηρίζει ο Μπράιαν, που εργάστηκε ως σύμβουλος των προέδρων Κλίντον, Μπους και Ομπάμα. «Το στοίχημα των περισσοτέρων δεν είναι να φτιάξουν τον κόσμο, αλλά να γίνουν πλούσιοι. Όποιος όμως σκέφτεται έτσι, κινδυνεύει να «εκραγεί» αργά ή γρήγορα», προσθέτει.

Πριν την κρίση δεν είχαν πρόβλημα οι παράγοντες των αγορών να ομολογήσουν δημοσίως την ευφορία τους για τη συσσώρευση κέρδους. Στο μεταξύ, και εκείνοι δείχνουν να βρίσκονται σε αναζήτηση αξιών. «Η απόδοση κεφαλαίων δεν αρκεί για να μετρηθεί η επιτυχία, ο κλάδος μας απέτυχε να αποδείξει την χρησιμότητά του στην κοινωνία», δηλώνει ο συνδιοικητής της Ντόιτσε Μπανκ Γύργκεν Φίτσερ. «Τώρα πρέπει να δουλέψουμε για να επανακτήσουμε την εμπιστοσύνη, γιατί χωρίς την εμπιστοσύνη των πελατών και της κοινωνίας, δεν μπορεί να λειτουργήσει τραπεζικός τομέας».

Χρειάζεται ο ανταγωνισμός

Ο οικοδεσπότης Σνόουερ έδωσε τη δική του εξήγηση για τη ρήξη εμπιστοσύνης. «Ψυχολογικά δεν είμαστε σε θέση να δουλέψουμε με προσανατολισμό τον ανταγωνισμό και παράλληλα με αισθήματα συμπόνιας. Τα δρώμενα στις αγορές επιβάλουν άλλες νόρμες ως βάση εκκίνησης, όπως το αίσθημα καθήκοντος, εμπιστοσύνης και υπευθυνότητας».

Για τον Γύργκεν Φίτσερ, ο Σνόουερ ξέφυγε από το ρόλο του ανώτατου κριτή του καπιταλισμού στο συμπόσιο. «Εάν οι απόψεις του ήταν σωστές, τότε θα έπρεπε να εγκαταλείπαμε εντελώς τον ανταγωνισμό. Θα ήταν ό,τι χειρότερο θα μπορούσε να μας συμβεί. Νομίζω ότι ο ανταγωνισμός κάνει την κοινωνία μας πιο δίκαιη και πιο ίση», επιμένει. Πώς όμως θα γίνει αυτός ο επανακαθορισμός της επιτυχίας; Το ερώτημα παρέμεινε αναπάντητο και μετά το συμπόσιο στο Κίελο. Ο Μάρτι Αχτισάρι πιστεύει ότι πρότυπο μπορούν να αποτελέσουν οι χώρες της βόρειας Ευρώπης. Για τις ΗΠΑ, ούτε λόγος μετά τις εξελίξεις με τον προϋπολογισμό της. «Οι ΗΠΑ δυστυχώς δεν είναι πλέον πρότυπο – για τίποτα».

Ειρήνη Αναστασοπούλου / Andreas Becker
Υπεύθ.Σύνταξης: Δήμητρα Κυρανούδη