"Ο τελευταίος Έλληνας"

Ο Άρης Φιορέτος γεννήθηκε στο Γκέτεμποργκ της Σουηδίας το 1960. Σπούδασε Ιστορία της Λογοτεχνίας, εργάστηκε ως μεταφραστής, επιμελητής κειμένων, αρθρογράφος, ήταν 10 χρόνια πολιτιστικός ακόλουθος της σουηδικής πρεσβείας στο Βερολίνο και σήμερα είναι καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης, στην έδρα Τέχνης και Αισθητικής της Λογοτεχνίας. Αν ρωτήσεις τον Άρη Φιορέτο κατά πόσον το τελευταίο του βιβλίο είναι αυτοβιογραφικό, θα σου απαντήσει: “Κατά 3,5%”. Σε αυτό το μικρό ποσοστό εμπίπτει οπωσδήποτε η ιστορία του κεντρικού ήρωα στην αρχή του μυθιστορήματος. Ο συγγραφέας θυμάται ότι κάποια μέρα το χειμώνα του 1966 είχε παρουσιαστεί ένας νεαρός Έλληνας στην κλινική όπου εργαζόταν ο πατέρας του. Όταν βγήκε από το ιατρείο του ο γιατρός Φιορέτος, ρώτησε τον νεαρό που περίμενε στην αίθουσα αναμονής: «Έλληνας είσαι; Κι αυτός ο παράξενος άνθρωπος του απαντά: ονομάζομαι έτσι και είμαι φοιτητής στο πανεπιστήμιο της Bromölla. Για να έχουμε μια εικόνα – η Bromölla είναι μια μικρή σουηδική πόλη που είναι ζήτημα εάν διαθέτει γυμνάσιο.” Το βράδυ, όταν σχόλασε από τη δουλειά, ο γιατρός Φιορέτος παίρνει τον νεαρό μαζί του και τον φέρνει σπίτι. Εκεί έμεινε τους επόμενους έξι μήνες, αφιερώνοντας πολύ χρόνο στον τότε μικρό Άρη. Εκείνος του το ανταποδίδει 35 χρόνια μετά με αυτό το μυθιστόρημα.

Μυστικός ήρωας η μετανάστευση

Στο βιβλίο ο Φιορέτος εξιστορεί την ιστορία κάποιου Γιάννη Γεωργιάδη, ο οποίος χάνει στα χαρτιά το πατρικό του, στα ορεινά της Μακεδονίας και πηγαίνει στη Σουηδία, στα μέσα της δεκαετίας του ΄60. Η πλοκή της ιστορίας είναι περιορισμένη σε μια τριετία. Στην αφήγηση όμως ο Φιορέτος επεκτείνεται σε έναν αιώνα. Αυτό το καταφέρνει εξιστορώντας παράλληλα με την ιστορία του Γιάννη Γεωργιάδη και την ιστορία του πατέρα του, αλλά και του παππού του, οι οποίοι έχουν επίσης το ίδιο όνομα – Γιάννης Γεωργιάδης. Οι άνθρωποι, λέει κάπου στο βιβλίο η γιαγιά του Γιάννη, αποτελούνται από άλλους ανθρώπους. Εκείνο που έχουν κοινό οι τρεις Γιάννηδες εκτός από το όνομα είναι η μετανάστευση. Ο παππούς ήταν πρόσφυγας από τη Σμύρνη, ο πατέρας εσωτερικός μετανάστης και ο Γιάννης μετανάστης στη Σουηδία. “Νομίζω ότι ο μυστικός ήρωας του βιβλίου μου είναι η μετανάστευση, το γεγονός δηλαδή ότι δεν φεύγεις μόνο από κάπου αλλά και εγκαθίστασαι κάπου αλλού. Το τι σήμαινε αυτό στις διαφορετικές εποχές του 20ου αιώνα – αυτό ακριβώς ήθελα να δείξω.”

Εγκυκλοπαίδεια της διασποράς

Αυτήν την επέκταση της οικογενειακής εποποιίας σε έναν ολόκληρο αιώνα ο Φιορέτος δεν την επιτυγχάνει μόνον πλέκοντας την οικογενειακή με τη γενικότερη πολιτική ιστορία. Ένα δεύτερο στοιχείο είναι η “Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνισμού της Διασποράς”. Πρόκειται για ένα εγχείρημα που ξεκινά στα τέλη της δεκαετίας του 1920. Δώδεκα γυναίκες, πρόσφυγες από τη Σμύρνη, αποφασίζουν να εκδώσουν αυτήν την εγκυκλοπαίδεια με στόχο να καταγράψουν τις βιογραφίες όλων των Ελλήνων προσφύγων της Σμύρνης. Ο Άρης Φιορέτος για τη σημασία αυτής της φανταστικής εγκυκλοπαίδειας στο μυθιστόρημά του: “Οι γυναίκες διακατέχονται από τον πόθο να μην χαθεί και το τελευταίο που τους έχει απομείνει, δηλαδή η μνήμη. Από τη στιγμή που έχουν χάσει την πατρίδα τους, ο πόθος αυτός έχει κάτι το ουτοπικό. Είναι μια προσπάθεια να διατηρήσουν την πατρίδα τους τουλάχιστον ως γραπτό αποτύπωμα από τη στιγμή που δεν μπορούν να την ορίσουν γεωγραφικά.”

Και όχι μόνο, θα λέγαμε. Η “Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνισμού της Διασποράς” είναι και μια προσπάθεια να δώσει στους ξεριζωμένους ρίζες. Το μυθιστόρημα του Άρη Φιορέτου είναι το επιτυχημένο εγχείρημα να παρουσιάσει λογοτεχνικά το φαινόμενο της μετανάστευσης.

Παναγιώτης Κουπαράνης, Βερολίνο

Υπεύθ. σύνταξης: Σπύρος Μοσκόβου