Πάγωμα καταθέσεων για έκπτωτους δικτάτορες

Ούτε να το είχαν προβλέψει οι Ελβετοί ότι τα αυταρχικά καθεστώτα της βόρειας Αφρικής πρόκειται να καταρρεύσουν. Από την 1η Φεβρουαρίου η ελβετική νομοθεσία προβλέπει ότι το κράτος μπορεί να παγώσει, υπό προϋποθέσεις, τραπεζικούς λογαριασμούς έκπτωτων ξένων ηγεμόνων, εφόσον αυτό ζητηθεί από τη δημοκρατικά νομιμοποιημένη κυβέρνηση της χώρας.

«Νόμος Ντιβαλιέ» αποκαλείται η νέα νομοθεσία - και αυτό γιατί το ελβετικό κράτος πήρε τη σχετική πρωτοβουλία έχοντας βρεθεί μπροστά σε ένα περίπλοκο νομικό πρόβλημα μετά την ανατροπή του Ζαν Κλωντ Ντιβαλιέ στην Αϊτή: σύμφωνα με τη νομοθεσία της εποχής η Ελβετία δεν μπορούσε να δεσμεύσει και να αποδώσει στη νέα κυβέρνηση περιουσιακά στοιχεία, παρά μόνο αν είχε προηγηθεί δικαστική προσφυγή και αίτημα νομικής συνδρομής από τη χώρα προέλευσης – κάτι αδιανόητο για την Αϊτή σε μία εποχή που μαινόταν ο εμφύλιος πόλεμος.

Ο «νόμος Ντιβαλιέ» λύνει το πρόβλημα, υποστηρίζει ο Βάλεντιν Τζέλβεγκερ, εκπρόσωπος του ελβετικού υπουργείου Εξωτερικών:

«Η ελβετική κυβέρνηση λέει το εξής: Εκείνοι που ευθύνονται για την κατάρρευση της ίδιας τους της χώρας, όπως ο Μομπούτου ή ο Ντιβαλιέ στην περίπτωση της Αϊτής, δεν είναι σωστό να βγαίνουν και κερδισμένοι από πάνω, εισπράττοντας τα χρήματα μόνο και μόνο γιατί δεν μπορούν να τα εισπράξουν οι νόμιμες αρχές στη χώρα τους. Γι αυτές τις περιπτώσεις ο νέος νόμος προβλέπει ότι η κυβέρνηση της Ελβετίας μπορεί να παρέμβει πλέον με δική της πρωτοβουλία…»

Νομικά κενά και «παραθυράκια»

Ωστόσο και η νέα νομοθεσία προβλέπει ως βασική προϋπόθεση το αίτημα νομικής συνδρομής από τη χώρα προέλευσης. Παραμένει όμως άξιο απορίας, πώς μπορεί να διατυπωθεί το αίτημα αυτό, όταν σε πολλές περιπτώσεις μιλάμε για χώρες υπό διάλυση που δεν διαθέτουν αξιόπιστο νομικό σύστημα, λέει ο Μαρκ Χέρκενρατ, εκπρόσωπος του λόμπι των ελβετικών Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων.

«Η κοινωνία των πολιτών δεν μπορεί να πιέσει την κυβέρνηση να προχωρήσει σε δέσμευση και εκταμίευση. Χρειάζεται επίσημο αίτημα από τη χώρα προέλευσης. Αλλά όταν πρόκειται για failed state, δηλαδή για χώρα χωρίς ουσιαστική κρατική εξουσία, είναι προφανές ότι δεν μπορεί εύκολα να διατυπωθεί ένα τέτοιο αίτημα…»

Η νέα νομοθεσία έχει και θετικά στοιχεία, όπως η αντιστροφή του βάρους της απόδειξης επισημαίνει ο Μαρκ Χέρκενρατ: ο δικτάτορας που διατηρεί τραπεζικούς λογαριασμούς στην Ελβετία θα πρέπει να αποδείξει ο ίδιος τη νομιμότητά τους, ενώ μέχρι σήμερα μπορούσε να επικαλείται το τεκμήριο της αθωότητας. Το πρόβλημα είναι βέβαια ότι με τον νέο νόμο οι δικτάτορες και η κυβέρνηση της Ελβετίας κάθονται στο ίδιο τραπέζι και πιθανώς οδηγηούνται σε εξωδικαστικό συμβιβασμό, αλλά χωρίς να γνωρίζει κανείς ποιά μορφή θα έχει αυτός ο συμβιβασμός:

«Δεν έχουμε σταθερούς κανόνες, για παράδειγμα δεν υπάρχουν όρια που λένε ότι ο δικτάτορας κρατάει το 10 ή 20% των χρημάτων και υποχρεούται να επιστρέψει τα υπόλοιπα. Τα πάντα είναι ανοιχτά. Οπότε οι δικηγόροι του όποιου δικτάτορα μπορούν να ζητήσουν ό,τι θέλουν…».

Κοινωφελή έργα με «μαύρους» λογαριασμούς

Η Τυνησία και η Αίγυπτος δεν θεωρούνται «χώρες υπό κατάρρευση», οπότε δεν χρειάζεται να εφαρμοστεί ο «νόμος Ντιβαλιέ». Αντιθέτως, στην περίπτωση της Λιβύης η Ελβετία ξεκίνησε με δική της πρωτοβουλία το πάγωμα τραπεζικών καταθέσεων του καθεστώτος Καντάφι. Σε κάθε περίπτωση την τελική απόφαση θα λάβει ένας Ελβετός δικαστής. Και τα χρήματα που θα επιστραφούν δεν μπαίνουν απλώς στο δημόσιο ταμείο, αλλά διοχετεύονται σε αναπτυξιακά έργα ή τουλάχιστον αυτό λέει η θεωρία. Στην περίπτωση του τεθνεώτος δικτάτορα Αμπάτσα τα χρήματα είχαν επιστραφεί στη Νιγηρία, αλλά θεωρείται βέβαιο ότι υπήρξαν και «διαρροές». Ενώ στην περίπτωση του δικτάτορα Μάρκος, οι καταθέσεις του δόθηκαν και πάλι στις Φιλιππίνες για να χρηματοδοτήσουν έργα αγροτικής ανάπτυξης, αλλά θεωρείται βέβαιο ότι τουλάχιστον το 10% των χρημάτων κατέληξε σε αλλότριους σκοπούς…

Pascal Lechler/Γιάννης Παπαδημητρίου

Υπεύθ. σύνταξης: Κώστας Συμεωνίδης