Πολωνοί: πολλοί, αλλά σχεδόν απαρατήρητοι

Η Γερμανία και η Πολωνία είναι γείτονες. Οι δυο λαοί συναντιούνται στα κοινά σύνορα μήκους 500 χιλιομέτρων προς Ανατολάς. Κι όμως οι πολωνικές επιρροές είναι περισσότερο αισθητές στη δυτική Γερμανία. Η πολυκύμαντη ιστορία της πολωνικής μετανάστευσης ξεκίνησε στην περιοχή του Ρουρ. Μια ιστορία που μπορεί να διηγηθεί κανείς θαυμάσια παίρνοντας σαν παράδειγμα τον ωκεανολόγο Τσέσουαβ Γκοουεμπιέφσκι.

Ο Γκοουεμπιέφσκι πήρε γρήγορα την απόφαση. Μόλις κατέρρευσε το κομμουνιστικό καθεστώς εγκατέλειψε την Πολωνία μαζί με τη γυναίκα του Μαρία και τα τρία παιδιά τους. Ο Γκοουεμπιέφσκι πήγε στο Ομπερχάουζεν, στην περιοχή του Ρουρ, εκεί όπου είχε γεννηθεί και ο πατέρας του το 1897, γιος ενός Πολωνού μετανάστη και μιας Γερμανίδας.

Επιστροφή στις ρίζες

Ο παππούς Γκοουεμπιέφσκι ήταν ένας μόνο από τους περίπου 300.000 Πολωνούς μετανάστες που είχαν εγκατασταθεί στην περιοχή του Ρουρ πριν από 150 και πλέον χρόνια, για να βοηθήσουν στην ανάπτυξη των ανθρακωρυχείων και της χαλυβουργίας. Ίδρυσαν πολωνικές τράπεζες, δημιούργησαν πολωνικά συνδικάτα, συμμετείχαν σε αθλητικούς και πολιτιστικούς συλλόγους, αλλάζοντας έτσι τη φυσιογνωμία ολόκληρης της περιοχής. Άλλοι παρέμειναν στη Γερμανία, άλλοι πάλι επέστρεψαν στην πατρίδα τους. Κυρίως όταν μετά τον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο δημιουργήθηκε πάλι ένα πολωνικό κράτος. Και ο πατέρας του Τσέσουαβ επέστρεψε το 1918 στην Πολωνία, όπου η οικογένεια έμεινε μέχρι το 1989, όταν ο γιος πήρε την απόφαση να δοκιμάσει την τύχη του στα ξένα.

«Στην αρχή ένιωθα σαν καταδικασμένος, επειδή είχα γυρίσει την πλάτη μου στην Πολωνία λόγω της κακής οικονομικής κατάστασης», λέει σήμερα ο Τσέσουαβ. «Στη συνέχεια όμως βρήκα την αποστολή μου εδώ στη Γερμανία και μαζί της το νόημα της ζωής μου.» Η αποστολή του Γκοουεμπιέφσκι είναι το μπιστρό «Γκντανσκ» στο Ομπερχάουζεν, σήμερα κέντρο πολωνικής κουλτούρας και τέχνης στην περιοχή του Ρουρ. Και να σκεφτεί κανείς ότι ούτε ο Τσέσουαβ ούτε η γυναίκα του μιλούσαν γερμανικά όταν έφθασαν στο Ομπερχάουζεν. Η επιτυχία όμως τους έδεσε με την καινούργια πατρίδα. Όσο για το γλωσσικό πρόβλημα έχει λυθεί από καιρό: «Μιλάω γερμανικά με πολωνική προφορά, η καρδιά μου είναι πολωνική και θέλω να με δέχονται έτσι όπως είμαι.»

Συνεχώς νέα μεταναστευτικά κύματα

Μπορεί τα πρώτα χρόνια στο Ομπερχάουζεν να ήταν δύσκολα για τους Γκοουεμπιέφσκι, όμως οι πρώτοι μετανάστες μετά τον πόλεμο είχαν να αντιμετωπίσουν πολύ πιο δύσκολες συνθήκες. Αμέσως μετά τον πόλεμο ζούσαν ακόμα στη Δυτική Γερμανία πάνω από 100.000 Πολωνοί που είχαν υποχρεωθεί σε καταναγκαστικά έργα και πρώην έγκλειστοι στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Στα μέσα της δεκαετίας του 50 στη δημοκρατική Γερμανία κατέφθανε κιόλας το πρώτο μεταναστευτικό κύμα, μέτοικοι από τις πρώην ανατολικές επαρχίες, πολλοί απ’ αυτούς με γερμανοπολωνική ταυτότητα. Το επόμενο κύμα από τις περιοχές αυτές ήρθε στα μέσα της δεκαετίας του 70, συνέπεια της ανέχειας εκεί και της σχετικής γερμανοπολωνικής συμφωνίας για τη συνένωση των οικογενειών. Εξάλλου πολλοί Πολωνοί εγκατέλειψαν τη χώρα τους και στις αρχές της δεκαετίας του 80, όταν στην Πολωνία επιβλήθηκε ο στρατιωτικός νόμος κατά τη διάρκεια των διαμαρτυριών του συνδικάτου «Αλληλεγγύη».

Σύμφωνα με την Ομοσπονδιακή Στατιστική Υπηρεσία μεταξύ του 1980 και του 2005 εγκαταστάθηκαν μόνιμα στη Γερμανία σχεδόν ενάμιση εκατομμύριο μέτοικοι γερμανικής καταγωγής. Κατά κανόνα έχουν και γερμανικό και πολωνικό διαβατήριο. Ο αριθμός των πολιτών όμως με πολωνικές ρίζες είναι πολύ υψηλότερος. Οι στατιστικές τους υπολογίζουν γύρω στα δύο εκατομμύρια. Κι αν συνυπολογίσει κανείς τους πολλούς Κοβάλσκι και Γιανκόβσκι και Άνταμεκ, που ζουν εδώ και δεκαετίες στην περιοχή του Ρουρ και δεν μιλούν πια καν πολωνικά, τότε ο αριθμός είναι ακόμα πιο μεγάλος.

Εξομάλυνση με την ένταξη στην ΕΕ

Τα μεταναστευτικά κύματα μετά το 1945 συνδέονταν ακόμα άμεσα με το προβληματικό παρελθόν στις σχέσεις των δύο χωρών. Η περίοδος αυτή έληξε το αργότερο με την ένταξη της Πολωνίας στην ΕΕ το 2004. Το ορόσημο αυτό συνιστά την αφετηρία μιας νέας γενιάς που διεκδικεί με αυτοπεποίθηση τη θέση της στα γερμανικά πανεπιστήμια αλλά και την αγορά εργασίας. Αφότου τον Δεκέμβριο του 2011 καταργήθηκαν και τα τελευταία εμπόδια για τους Πολωνούς εργαζόμενους στη Γερμανία, τα ίσα δικαιώματα με τους υπόλοιπους Ευρωπαίους είναι πια κεκτημένο.

Οι «νέοι μετανάστες» από την Πολωνία δεν αυτοπροσδιορίζονται με στενά εθνικά αλλά με ευρωπαϊκά κριτήρια, όπως έδειξε πρόσφατη μελέτη για την πολλαπλή δραστηριοποίηση των Πολωνών στη γερμανική κοινωνία. Η εθνική ταυτότητα είναι πια γι αυτούς δευτερεύουσα. Η προτεραιότητα είναι η ελευθερία και η ελεύθερη διακίνηση. Η επαφή Γερμανών και Πολωνών είναι όλο και πιο άνετη, όλο και πιο αυτονόητη. Το βλέπει κανείς και στους πιο γνωστούς «Γερμανοπολωνούς», τους δυο παίκτες της εθνικής Γερμανίας Λούκας Ποντόλσκι και Μίροσλαβ Κλόζε. Παίζουν ποδόσφαιρο για τη Γερμανία και την ίδια στιγμή είναι υπερήφανοι για τις πολωνικές καταβολές τους.

Ποντόλσκι, Κλόζε, Γκοουεμπιέφσκι: με το πέρασμα των χρόνων η Γερμανία έγινε κάπως πιο πολωνική, και (σχεδόν) κανείς δεν το πρόσεξε.