Τα 250 χρόνια του Βρετανικού Μουσείου: Κλεφτοκοτάδες ή διαφωτιστές;

Το λέμε σαν κάτι το εντελώς φυσικό σήμερα αυτό το «άνοιξε τις πύλες του το κοινό». Αλλά δεν ήταν αυτονόητο στα μέσα του 18ου αιώνα. Μέχρι τότε βιβλιοθήκες διέθεταν οι βασιλείς, οι ηγεμόνες, οι ευγενείς, οι ευπατρίδες, τα πανεπιστημιακά ιδρύματα, αλλά η έννοια της δημόσιας βιβλιοθήκης δεν υπήρχε καν. Όπως και οι συλλογές πινάκων, έργων τέχνης γενικότερα ή σπάνιων αντικειμένων ήταν μια καθαρά ιδιωτική υπόθεση. Και γι’ αυτό ο ιδρυτικός νόμος για τη σύσταση του Βρετανικού Μουσείου λίγα χρόνια πριν, το 1753, συνιστούσε μια επανάσταση για την εποχή του. Προέβλεπε για πρώτη φορά ένα μουσείο, το οποίο αφού θα χρηματοδοτούνταν από τον δημόσιο κορβανά θα έπρεπε να ήταν ανοιχτό και στο ίδιο το κοινό. Μια ασύλληπτη για την εποχή της καινοτομία, ένα πρωτοφανές βήμα για τον εκδημοκρατισμό της παιδείας και την επιμόρφωση των μαζών. Ήταν η εποχή του διαφωτισμού που με τις ιδέες του διαπότιζε τις κοινωνίες της Ευρώπης, ας μη ξεχνάμε ότι την ίδια εκείνη δεκαετία δημοσιευόταν στη Γαλλία η Εγκυκλοπαίδεια του Ντιντερό, εκείνη η εκπληκτική χοάνη συσσώρευσης και διάχυσης της γνώσης.

Από τους θυρωρούς με τις λιβρέες…

Αυτό συμβολίζει και η ίδρυση του Βρετανικού Μουσείου, μια ευγενή επανάσταση, την απελευθέρωση όλων των κεντρόφυγων δυνάμεων της γνώσης, έξω από τα ανάκτορα, έξω από τα μοναστήρια, έξω από τα σπουδαστήρια των λογιοτάτων, γνώση ει δυνατόν για όλους. Δεν ήταν τότε ακόμα αυτονόητα αυτά τα πράγματα. Τότε το Βρετανικό Μουσείο είχε ακόμα θυρωρούς με ειδική περιβολή, με λιβρέες και μαύρα μπαστούνια, με ασημένιες λαβές και κίτρινες φούντες, σύμβολα ενός κόσμου απερχόμενου που φύλαγε προσεκτικά τη γνώση για την κάστα, για την αριστοκρατία. Και ήταν αυτή η κάστα που φοβόταν στην αρχή ότι το Βρετανικό Μουσείο θα το απέφευγαν οι σοβαροί και κορυφαίοι μελετητές, αφού είχε δικαίωμα να μπαίνει μέσα ο όχλος, ο μεθυσμένος και περδόμενος, σκιάχτρο των εκλεκτών.

…στην πρόσβαση των πολλών στη γνώση

Κατά τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του το ιδανικό αυτό αρχαιολογικό και εθνογραφικό μουσείο είχε κάθε χρόνο μερικές χιλιάδες επισκέπτες, σήμερα πολλά εκατομμύρια τον χρόνο. Και μέχρι σήμερα οι άνθρωποι του μουσείου κατάφεραν να περιφρουρήσουν, ακόμα και σε οικονομικά χαλεπούς καιρούς, την ελεύθερη είσοδο, χωρίς εισιτήριο, πιστοί στο πνεύμα του ιδρυτικού νόμου: σκοπός του μουσείου ήταν και είναι η ελεύθερη πρόσβαση των πολλών στη γνώση. Περικλείει στους κόλπους του μια επιτομή θα λέγαμε όλων των σημαντικών επιτευγμάτων του ανθρώπου από την εποχή του λίθου μέχρι σήμερα, ανάμεσά τους και τα Ελγίνεια. Μόνο που καμιά φορά από την πίκα μας για τα Ελγίνεια βλέπουμε τους ανθρώπους του Βρετανικού Μουσείου σαν κληρονόμους κοινών κλεφτοκοτάδων και όχι απόγονους του διαφωτισμού και του εκδημοκρατισμού της παιδείας και της γνώσης.