Τζον Κέιτζ, ο συνθέτης της σιωπής

Η διασημότερη σύνθεση του Κέιτζ είναι η «4’33’’», δηλαδή 4 λεπτά και 33 δεύτερα, κατά τη διάρκεια της οποίας, ο πιανίστας δεν παίζει καμία απολύτως νότα. Τα δημοσιεύματα που ακολούθησαν την παρουσίαση του συγκεκριμένου έργου δεν ήταν καθόλου κολακευτικά. Ωστόσο, στόχος του δεν ήταν να παρουσιάσει τη σιωπή αυτή καθ’ αυτή, όσο να επιστήσει την προσοχή των ακροατών στους φυσικούς ήχους και στους ήχους της καθημερινότητας ή στην προκειμένη περίπτωση, στους ήχους της αίθουσας και των ακροατών.

Γεννημένος στο Λος Άντζελες στις 5 Σεπτεμβρίου του 1912, αποφοίτησε με άριστα. Το όνειρό του, από πολύ νεαρή ηλικία, ήταν να γίνει ποιητής. Ιερέας, αρχιτέχτονας, ζωγράφος, ήταν μερικά από εκείνα που ακολούθησαν. Το αρχικό επίκεντρό του στη μουσική διαδέχτηκαν τα ποιητικά του κείμενα, ενώ στη συνέχεια προστέθηκαν τα σχέδια και τα χαρακτικά του. Στα τέλη της δεκαετίας του 1940 είχε έναν αποτυχημένο γάμο με την καλλιτέχνιδα Ξένια Κασεβάροφ ενώ διέθετε ελάχιστα χρήματα, κάπνιζε και έπινε.

Η μουσική στους ήχους της φύσης

Ο επαναστατικός συνθέτης, θεωρητικός της μουσικής και εικαστικός είχε συνηθίσει τα σκανδαλώδη δημοσιεύματα του τύπου για την τέχνη του. Στόχος του δεν ήταν να σοκάρει το κοινό, ούτε να προκαλέσει αντιδράσεις με την παράδοξη χρήση μουσικών οργάνων ή με την απόλυτη σιωπή, η οποία αποτελεί και τον τίτλο του πρώτου του βιβλίου (Silence) που εκδόθηκε το 1961.

Όπως υποστήριζε, σιωπή δεν είναι απλά η απουσία του ήχου, αλλά μία κατασκευασμένη απουσία ήχων, δηλαδή το αποτέλεσμα μίας ηθελημένης προσπάθειας. Άλλωστε, σε όλες τις στιγμές της καθημερινότητας, ακόμη και τις πιο σιωπηλές, ενυπάρχουν ήχοι. Η κατηγοριοποίησή τους για τον Κέιτζ δεν ήταν τόσο αυτονόητη σε μουσική ή απλά… σε ήχους.

«Ό,τι κάνουμε είναι μουσική»

Τα έργα και οι ιδέες του προοδευτικού Τζον Κέιτζ επηρέασαν ολόκληρη την ιστορία της μουσικής. Σχεδόν 20 χρόνια μετά το θάνατό του, στις 12 Αυγούστου 1992, η συμβολή του θεωρείται ανεκτίμητη: η μοντέρνα τέχνη και κινήματα όπως το Fluxus, κατά τη δεκαετία του 1960, θα ήταν αδιανόητα δίχως το σημαντικότερο ίσως σύγχρονο Αμερικανό συνθέτη.

Η θεωρία του γύρω από τη μουσική, διαμορφώθηκε σε ένα μεγάλο βαθμό από το «Βιβλίο των Αλλαγών» (Ι Ching), ένα από τα αρχαιότερα κείμενα κινέζικης φιλοσοφίας. Αυτή τον οδήγησε στην αντίληψη ότι ό,τι κάνουμε μπορεί να θεωρηθεί μουσική. Για τον Κέιτζ η μουσική προσδιορίζεται ως μία τέχνη πρόσληψης ήχων και όχι σύνθεσης ή εκτέλεσης μουσικών έργων.

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Κέιτζ έμενε με τον σύντροφό του, τον χορογράφο Μέρς Κάνινγκχαμ, σε ένα ρετιρέ στην 6η Λεωφόρο, τον πιο πολυσύχναστο δρόμο της Νέας Υόρκης. Δε χρειαζόταν πια κανένα ραδιόφωνο, όπως εξηγούσε στους επισκέπτες του, «χρειάζεται μόνο να ανοίξω το παράθυρο» έλεγε.

Raoul Mörchen / Χρύσα Βαχτσεβάνου

Υπεύθ. σύνταξης: Μαρία Ρηγούτσου