Χρήμα και καλά λόγια

Οι περιοχές της ανατολικής Γερμανίας ελάχιστα θυμίζουν πια την εποχή πριν από την επανένωση. Οι υποδομές έχουν εκσυγχρονισθεί. Κατοικίες και δρόμοι έχουν επισκευαστεί και πολλοί τουρίστες που περνούν από τις πόλεις και τα χωριά της πρώην Λαϊκής Δημοκρατίας διερωτώνται τι άλλο χρειάζεται για να ολοκληρωθεί η ανασυγκρότηση. Στην πραγματικότητα, η διαδικασία αυτή διήρκεσε πολύ περισσότερο από ότι ήθελαν οι εμπνευστές της. Ακόμη και ο τελευταίος πρωθυπουργός της ΛΔ της Γερμανίας, ο χριστιανοδημοκράτης πολιτικός Λόταρ ντε Μεζιέρ παραδέχεται ότι οι αρχικοί υπολογισμοί δεν ήταν ορθοί. «Πιστεύαμε τότε όλοι ότι η ανασυγκρότηση θα ολοκληρωνόταν ταχύτερα. Αλλά όποιος σήμερα δεν βλέπει τα «ανθισμένα τοπία» είναι τυφλός ή ανόητος», τονίζει ο Λόταρ ντε Μεζιέρ.

Το κόστος της επανένωσης των Γερμανιών δεν μπορεί σήμερα να υπολογισθεί επακριβώς. Το Ινστιτούτο Οικονομικών Μελετών της Χάλε, εκτιμά το συνολικό κόστος, στο διάστημα 1991-2009, στα 1,3 τρισεκατομμύρια ευρώ. Το μεγαλύτερο μέρος των πόρων διοχετεύεται στους προϋπολογισμούς των ανατολικών ομοσπόνδων κρατιδίων. Μόνο τα έργα υποδομής –αυτοκινητόδρομοι, εθνικές οδοί, λιμάνια- χρηματοδοτούνται απευθείας από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση.

Η ανεργία ως παράγοντας κόστους

Ωστόσο δεν ήταν οι πόροι και οι επενδύσεις για τα έργα υποδομής που εκτίναξαν το κόστος της επανένωσης. Ήταν η κατάρρευση της οικονομίας της ΛΔ της Γερμανίας που εκτόξευσε στα ύψη τον αριθμό των ανέργων στις περιοχές αυτές. Σχεδόν τα δύο τρίτα των 1,3 τρισεκατομμυρίων ευρώ διοχετεύθηκαν σε κοινωνικές παροχές και επιδόματα. Ακόμη και σήμερα το ποσοστό της ανεργίας στις ανατολικές περιοχές είναι σαφώς υψηλότερο από το αντίστοιχο της δυτικής Γερμανίας.

Την εξέλιξη αυτή δεν ήταν δυνατόν να προβλέψουν οι αρχιτέκτονες της επανένωσης, όταν την 1η Ιουλίου του 1990 η ανατολική Γερμανία υιοθέτησε το δυτικογερμανικό μάρκο. Το γεγονός πανηγυρίστηκε δεόντως από τους Ανατολικογερμανούς. Συντάξεις και τραπεζικές καταθέσεις μέχρι το ποσό των 6 χιλιάδων μάρκων μετατράπηκαν σε αναλογία 1:1 σε δυτικογερμανικά μάρκα. Αλλά ακόμη και οι μισθοί στην ανατολική Γερμανία άρχισαν από την ημέρα εκείνοι να καταβάλλονται στη νομισματική μονάδα της Δύσης. Η πρακτική αυτή είχε ολέθριες συνέπειες για την ανταγωνιστικότητα της ανατολικογερμανικής οικονομίας. Ακόμη και οι κάτοικοι των ανατολικών περιοχών προτιμούσαν πλέον τα προϊόντα (αυτοκίνητα, τρόφιμα κλπ.) της δυτικής Γερμανίας.

Η νομισματική ένωση ήταν αναπόφευκτη

Δεν έλειψαν όμως και οι ειδικοί που προειδοποίησαν εγκαίρως για τις συνέπειες της νομισματικής ένωσης των δύο Γερμανιών. Ο Τέο Βάιγκελ, που τότε ήταν υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας, λέει σήμερα πώς το μήνυμα των Ανατολικογερμανών ήταν σαφές: «Εάν δεν έλθει σε εμάς το δυτικογερμανικό μάρκο, θα πάμε εμείς σε αυτό». Ο κ. Βάιγκελ επισημαίνει ότι το υπουργείο του είχε εξετάσει όλα τα θεωρητικά ενδεχόμενα και διαπίστωσε πως δεν υπήρχε άλλη λύση από την νομισματική ένωση. «Κανένα εναλλακτικό σχέδιο δεν μπορούσε να μας χρησιμεύσει παρά μόνο να ξαναχτίζαμε το τείχος», κάτι που φυσικά ούτε να το σκεφτεί δεν ήθελε κανείς.

Ακόμη και σήμερα στην ενωμένη Γερμανία η οικονομική ισχύς είναι άνισα διανεμημένη. Οι δυτικογερμανικές επιχειρήσεις διαθέτουν τα προϊόντα τους στις περιοχές της ανατολικής Γερμανίας, ωστόσο εξακολουθούν να έχουν τις μονάδες παραγωγής στη Δύση. Η κατά κεφαλή οικονομική απόδοση στις ανατολικές περιοχές ανέρχεται στο 71% των δυτικών περιοχών.

Ήταν η ανασυγκρότηση της ανατολικής Γερμανίας μια «άτυχη συναλλαγή»;

Πριν από μερικά χρόνια ο πρόεδρος μια μεγάλης αμερικανικής επιχείρησης είχε ρωτήσει τον πρώην υπουργό Οικονομικών της Γερμανίας Τέο Βάιγκελ, μήπως τελικά η εξαγορά της ανατολικής Γερμανίας ήταν μια ατυχής συναλλαγή; «Η ερώτησή του με εκνεύρισε κάπως και του είπα: εντάξει, διήρκεσε περισσότερο και κόστισε περισσότερο από ότι αναμέναμε. Αλλά 18 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σήμερα σε μια ελεύθερη δημοκρατία. Και εάν εσείς σε 10 χρόνια μας παρουσιάσετε έναν καλύτερο απολογισμό στο Ιράκ τότε έχεις δικαίωμα να μου θέσεις εκ νέου το ερώτημα», διηγείται ο Τέο Βάιγκελ, υπενθυμίζοντας ότι η ανοικοδόμηση της ανατολικής Γερμανίας είναι η μεγαλύτερη πράξη αλληλεγγύης που έλαβε ποτέ χώρα επί γερμανικού εδάφους.

Πρόκειται για μια πράξη αλληλεγγύης, η οποία θα συνεχιστεί, καθώς κανένα από τα ομόσπονδα κρατίδια της ανατολικής Γερμανίας δεν είναι ακόμη σε θέση να αυτοχρηματοδοτηθεί. Το «σύμφωνο αλληλεγγύης» θα έχει ισχύ μέχρι και το 2019. Αυτό σημαίνει ότι οι μεταβιβάσεις κεφαλαίων προς τις περιοχές της πρώην ΛΔ της Γερμανίας θα συνεχιστούν και κανείς δεν γνωρίζει μέχρι πότε. Άλλωστε η πρακτική της Γερμανίας θέλει τα πλουσιότερα ομόσπονδα κρατίδια να στηρίζουν τα φτωχότερα.

Sabine Kinkartz

Επιμέλεια: Σταμάτης Ασημένιος

Υπεύθ. Σύνταξης: Κώστας Συμεωνίδης