Ψυχικά τραύματα για τα «εγγόνια του πολέμου»

Κατά τη διάρκεια του δεύτερου πολέμου στον Περσικό Κόλπο, το 1991, η Μπεάτε Μπόρνμιλερ έζησε εφιαλτικές νύχτες: έχανε τον ύπνο της, στριφογυρνούσε στο κρεβάτι της άυπνη και καταϊδρωμένη, γεμάτη αγωνία. «Πραγματικά φοβόμουν ότι θα γίνει αεροπορική επιδρομή και θα βομβαρδίσουν το σπίτι μας. Δεν κοιμόμουν τις νύχτες. Και κάποια στιγμή κατάλαβα ότι κάτι δεν πάει καλά…» λέει η ίδια.

Ποιοι φόβοι έβγαιναν στην επιφάνεια; Ήταν φόβοι για τους οποίους η Μπεάτε Μπόνρμιλερ δεν είχε μάθει να μιλάει με τους γονείς της. «Περίπλοκη» χαρακτηρίζει η ίδια τη σχέση που είχε μαζί τους. Την πραγματική αιτία γι' αυτήν την προβληματική σχέση την ανακάλυψε τυχαία, όταν έπεσε στα χέρια της ένα βιβλίο για τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. «Είχε γραφτεί από μία Εβραία, οι γονείς της οποίας κατάφεραν να επιζήσουν από το ολοκαύτωμα. Το θέμα του βιβλίου δεν ήταν ο πόλεμος καθαυτός, αλλά η μετάδοση του τραύματος στις επόμενες γενιές…» λέει η Μπεάτε Μπόρνμιλερ.

Η διαιώνιση του τραύματος

Μέχρι πρότινος το φαινόμενο παρέμενε άγνωστο ή υποτιμημένο στη Γερμανία. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια οι ψυχολόγοι καταγράφουν όλο και περισσότερες τραυματικές εμπειρίες ασθενών, οι οποίες οφείλονται στον απόηχο του πολέμου, αλλά κατά φαινομενικά παράδοξο τρόπο εκδηλώνονται σε παιδιά που γεννήθηκαν μετά το 1960. Στην περίπτωση της Μπεάτε Μπόρνμιλερ, για παράδειγμα, έχει διαγνωστεί μία επανάληψη του τραύματος που βίωσε η μητέρα της αμέσως μετά τον πόλεμο: στα πέντε της χρόνια έζησε για πολλούς μήνες σε ίδρυμα χωρίς τους γονείς της, ενώ αμέσως μετά τη γέννησή της η μητέρα της είχε αναγκαστεί να την αποχωριστεί για δύο μήνες, αφήνοντάς την στον παππού και τη γιαγιά. Γι' αυτήν την ηλικία ο αποχωρισμός αυτός ισοδυναμεί με τεράστιο πλήγμα εμπιστοσύνης απέναντι στο μωρό σε μία πολύ ευαίσθητη περίοδο για τη μελλοντική του ανάπτυξη.

Όπως επισημαίνει η ψυχολόγος Κόρα Κέπκα, «οι ασθενείς μπορεί να εκδηλώνουν φοβικές καταστάσεις, κατάθλιψη, burn out ή καταναγκαστικές συμπεριφορές. Πάντα τους κάνω ερωτήσεις σχετικά με τους γονείς τους, οι οποίοι, όπως διαπιστώνω πολλές φορές, μπορεί να έχουν υποστεί οδυνηρές εμπειρίες στον πόλεμο, τις οποίες κληροδοτούν στα παιδιά τους».

Η ψυχολόγος από τη Βόννη ασχολείται εδώ και πολλά χρόνια με αυτά τα «εγγόνια του πολέμου», δηλαδή τα παιδιά που υποφέρουν από τον πόλεμο ως απόγονοι εκείνων που τον έζησαν. Το συμπέρασμά της: «Αυτό που βλέπουμε συχνά σε αυτές τις οικογένειες, είναι ότι οι γονείς δεν εκδηλώνουν συναισθήματα και τότε κάτι λείπει στα παιδιά. Πολλά από αυτά βιώνουν από νωρίς και την προσδοκία ότι πρέπει να πετύχουν στη ζωή τους, οπότε πάλι κάτι τους λείπει. Έχουν μάθει από μικρά ότι αν δεν πετύχουν, κανείς δεν πρόκειται να τα αγαπήσει πραγματικά.»

Η επανεμφάνιση της «ξεχασμένης γενιάς»

Τα «εγγόνια του πολέμου» είχαν συγκινήσει και την Σαμπίνε Μπόντε, συγγραφέα από την Κολωνία, η οποία το 2004 τους αφιέρωσε το βιβλίο «Η ξεχασμένη γενιά». Οι αντιδράσεις ξεπέρασαν κάθε προσδοκία, όπως λέει η ίδια. «Μου έστελναν συνεχώς E-Mails, μου έγραφαν ʻευχαριστώ που με βοηθήσατε να καταλάβω τους γονείς μουʼ. Μου έγραφαν όμως και κάτι άλλο: ότι ʻδεν είναι εύκολο να μεγαλώνεις με τέτοιους γονείς…ʼ»
Πολλοί από εκείνους τους γονείς είχαν ζήσει στο πετσί τους τον τρόμο του πολέμου ή τον εκτοπισμό, τη φτώχια και τον εξευτελισμό. Δεν μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν τα τραύματά τους, άλλωστε την εποχή εκείνη η ψυχοθεραπεία ήταν ακόμη κάτι άγνωστο. Οι περισσότεροι υπέμειναν σιωπηλά τα τραύματά τους και υποσυνείδητα τα μετέφεραν και στα παιδιά τους.

Πάντως η ψυχολόγος Κόρα Κέπκα υποστηρίζει ότι ένας πρόσθετος επιβαρυντικός παράγοντας ήταν και οι ιδιαίτερα αυταρχικές μέθοδοι διαπαιδαγώγησης που επικρατούσαν στα προπολεμικά χρόνια. «Μία γιατρός, η Γιοχάνα Χάρερ, είχε γράψει δύο βιβλία για την ανατροφή των παιδιών, ιδιαίτερα διαδεδομένα εκείνη την εποχή. Έγραφε ότι το παιδί είναι ένας τύραννος, ότι πρέπει να το κρατάμε πάντα σε απόσταση και όταν κλαίει πρέπει απλώς να το αγνοούμε.»

Arne Lichtenberg / Γιάννης Παπαδημητρίου

Υπεύθ. σύνταξης: Άρης Καλτιριμτζής