100 χρόνια από τη γέννηση του Ντύρενματ

Πυρετός, ρινική καταρροή, σωματική κατάπτωση - «Μια επιδημία είχε ξεσπάσει», αναφέρει μια πολύ επίκαιρη ιστορία του Φρίντριχ Ντύρενματ, ο οποίος γεννήθηκε σαν σήμερα, στις 5 Ιανουαρίου, πριν από 100 χρόνια.

Η ιστορία της πανδημίας εκτυλίσσεται στη Νότια Αφρική κατά τη διάρκεια του Απαρτχάιντ. Ο ιός κάνει τους λευκούς μαύρους. Η λευκή κυρίαρχη τάξη διατάσσει ότι όλοι πρέπει να φορούν μια πινακίδα από σμάλτο. Οι μαύροι που έγιναν λευκοί, μια λευκή επιγραφή με μαύρα γράμματα, στην οποία θα αναγράφεται "λευκός" και οι άλλοι το αντίστροφο. Οι πρώην λευκοί ξεσηκώνονται που το άσπρο είναι γραμμένο με μαύρο και ζητούν χρυσά γράμματα.

Ο εκδοτικός οίκος Diogenes την άνοιξη του 2021 προγραμματίζει ένα νέο τόμο με αδημοσίευτα κείμενα του Ντύρενματ. Αυτό που πολλοί δεν γνωρίζουν είναι ότι ο συγγραφέας σχεδίαζε και ζωγράφιζε. Ποτέ όμως δεν πουλούσε τα έργα του, το πολύ-πολύ να τα χάριζε. Είναι γνωστά περισσότερα από 1.700 έργα. «Τα σχέδιά μου δεν είναι ένα δευτερεύον έργο δίπλα στα λογοτεχνικά μου έργα, αλλά τα ζωγραφισμένα πεδία μάχης στα οποία διαδραματίζονται οι λογοτεχνικοί μου αγώνες, οι περιπέτειες, τα πειράματα και οι ήττες», έλεγε ο ίδιος ο Ντύρενματ.

Ζωγράφος και συγγραφέας

Ο Ντύρενματ πέρασε 38 χρόνια, μέχρι το θάνατό του, στη γαλλόφωνη Ελβετία, στο Βαλόν ντ Ερμιτάζ. Εκεί μεγάλωσαν τα τρία του παιδιά. Εκεί πέθανε και η πρώτη του γυναίκα, η Λότι, το 1983. Η δεύτερη σύζυγός του, η γερμανίδα σκηνοθέτης Σάρλοτ Κερ μετέτρεψε το σπίτι του σε μουσείο, το οποίο εγκαινιάστηκε το 2000.

Ως ζωγράφος, ο καλλιτέχνης είχε επίσης φιλοτεχνήσει τους τοίχους του σπιτιού του. Την τουαλέτα για τους επισκέπτες την ονόμασε "παρεκκλήσι" και διακόσμησε κάθε εκατοστό της με ζωγραφιές του. Εδώ μπορεί κανείς να δει τον Ρωμύλο, τον Μινώταυρο και έναν μικρό πάπα, που τους κοιτάζει όλους από ψηλά σε αυτό το ήσυχο μέρος.

Ο συγγραφέας κατέκτησε τη φήμη του σε νεαρή ηλικία. Στην αρχή της δεκαετίας του '60, όταν είχε μόλις κλείσει τα σαράντα, βρισκόταν ήδη στο αποκορύφωμα της καριέρας του. Δημοσιεύτηκαν τα πεζά του "Ο δικαστής και ο εκτελεστής του"(1952), "Η υποψία" (1953), "Η επίσκεψη της γηραίας κυρίας" (1956) και "Οι Φυσικοί" (1962).

Πολλά έργα του αποδοκιμάστηκαν από τους κριτικούς ή και το κοινό, αλλά εκείνος παρόλα αυτά συνέχισε να γράφει. Το θεατρικό του «Η επίσκεψη της γηραίας κυρίας» παίζεται σε όλο τον κόσμο μέχρι σήμερα. «Λόγω του Ντύρενματ, πολλοί Κινέζοι πιστεύουν ότι οι Ελβετοί είναι πολύ έξυπνοι και χιουμορίστες», δήλωσε ένας Κινέζος καθηγητής λογοτεχνίας το 2015 στο περιοδικό "Du".

Καυστικός και με χιούμορ

Ο Ντύρενματ προτάθηκε πολλές φορές ως υποψήφιος για το βραβείο Νομπέλ Λογοτεχνίας αλλά δεν το πήρε ποτέ - όπως ο Μαξ Φρις ή ο Ούλι Βέμπερ, αλλά και άλλοι μεγάλοι Ελβετοί συγγραφείς του 20ού αιώνα. Οι σχέσεις του με τους ανταγωνιστές του δεν ήταν απλές.

Σε ένα κοινό ταξίδι στη Βενετία το 1967, ο Βέμπερ αναφέρει αναμνήσεις της Μαριάνε, συζύγου του Μαξ Φρις: Το πρωί μετά την ανακοίνωση του βραβείου Νομπέλ και οι δυο τους κατέβηκαν ξεχωριστά από το ξενοδοχείο για να αγοράσουν την εφημερίδα και να δουν ποιος είχε πάρει το βραβείο. Και οι δύο ήταν ανακουφισμένοι που ο άλλος δεν είχε κερδίσει.

Ο Ντύρενματ, παρά τις τόσες επιτυχίες, είχε μία μόνιμη έγνοια: τα χρήματα. Επιπλέον, ήταν διαβητικός και υπέστη το πρώτο έμφραγμα στην ηλικία των 48. Ήταν σίγουρος ότι δεν θα ζούσε μέχρι να γεράσει, αλλά αυτό δεν τον εμπόδιζε να χαίρεται πλούσια γεύματα με κρασί από το κελάρι του μαζί με φίλους του.  

Είχε επίσης καυστικό χιούμορ: για τον μετέπειτα νομπελίστα Γκύντερ Γκρας είχε πει κάποτε ότι ήταν «περιορισμένα έξυπνος για να γράφει τόσο χοντρά βιβλία». Όσο για τον Μαξ Φρις έλεγε πως είναι καλός τύπος μεν, «αλλά αυτά που γράφει είναι μερικές φορές φοβερά».

Λίγο πριν από το θάνατό του, ο Ντύρενματ έδωσε το 1990 μια από τις περίφημες ομιλίες του. Αφορμή ήταν μια τελετή απονομής βραβείων για τον Βάτσλαβ Χάβελ, που είχε μπει στη φυλακή ως αντιφρονούντας, ενώ μετά την πτώση του Σιδηρού Παραπετάσματος, στα τέλη του 1989, έγινε Πρόεδρος της Τσεχοσλοβακίας. Σε εκείνη την ομιλία του είχε πει πως η Ελβετία είναι επίσης μια φυλακή, στην οποία οι φυλακισμένοι είναι παράλληλα οι δεσμοφύλακες, αφήνοντας εμβρόντητους τους πάντες.

Κριστιάνε Έλριχ

Επιμέλεια: Μαρία Ρηγούτσου