60 χρόνια από τον θάνατο του Μπρεχτ

O θεατρικός συγγραφέας Μπέρτολντ Μπρεχτ είχε σαφέστατη αντίληψη για την υστεροφημία του. «Γράψτε πως ήμουν δύσκολος και ότι θα παραμείνω έτσι και μετά τον θάνατό μου», έλεγε ο ίδιος μερικές εβδομάδες πριν πεθάνει στον ιερέα και δημοσιογράφο Καρλ Κλάινσμιτ. Μέχρι σήμερα τα θεατρικά έργα, καθώς και η ποίησή του, παραμένουν επίκαιρα. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ένωσης Θεατρικών Σκηνών για τη σεζόν 2014/15 ο Μπρεχτ ήταν, μετά τον Σαίξπηρ και τον Σίλερ, ο πιο «πολύ-ανεβασμένος» συγγραφέας στα θέατρα της Γερμανίας.

Τα δημοφιλέστερα έργα του, εκτός από το αντικαπιταλιστικό κομμάτι «Η όπερα της πεντάρας», είναι «Η Αγία Ιωάννα των σφαγείων» και «Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν». Το σύνθημα του Μπρεχτ ήταν: «Άλλαξε τον κόσμο, το χρειάζεται». Ο ίδιος πάλευε με καλλιτεχνικό τρόπο για έναν πιο δίκαιο κόσμο δίχως εκμετάλλευση.

Για να γίνει διάσημος ο Μπρεχτ χρησιμοποιούσε έξυπνα τα τότε νέα μέσα της φωτογραφίας και του φιλμ, λέει ο Στέφαν Κέπλερ-Τασάκι, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Τόκιο. Με μαύρο δερμάτινο σακάκι, καπέλο, πονηρό χαμόγελο, πούρο και γυαλιά, ήθελε να εμφανίζεται ως μπολσεβίκος της κουλτούρας. Ο κομμουνισμός, λέει ο Κέπλερ-Τασάκι, ήταν για τον συγγραφέα ένα στοιχείο ένθερμης αφοσίωσης στον μοντερνισμό. «Ήταν κομουνιστής, επειδή το κόκκινο χρώμα ταίριαζε με το μαύρο δερμάτινο σακάκι του», υποστηρίζει.

Ο θρίαμβος των θεατρικών έργων του Μπρεχτ

Ο Μπρεχτ είχε γεννηθεί στο Άουγκσμπουργκ και πέθανε στις 14 Αυγούστου του 1956, σε ηλικία μόλις 58 ετών στο Ανατολικό Βερολίνο. Μετά την επιστροφή του από την αμερικανική εξορία είχε αποφασίσει να ζήσει στην Ανατολική Γερμανία (DDR). Έγραψε συνολικά 48 θεατρικά έργα, πάνω από 2.300 ποιήματα και πάμπολλα πεζά. Στα πιο γνωστά έργα του συγκαταλέγεται και «Η ζωή του Γαλιλαίου».

Κατ' αρχήν το Γερμανικό Θέατρο του Βερολίνου φιλοξένησε τον περίφημο θίασο Berliner Ensemble που είχε ιδρύσει ο ίδιος ο Μπρεχτ και η Χελένε Βάιγκελ. Εκεί πήρε σάρκα και οστά η ιδέα του Μπρεχτ για ένα σοσιαλιστικό θέατρο μεταξύ καθοδήγησης και ψυχαγωγίας. Το 1954 το Berliner Ensemble μεταφέρθηκε στο κοντινό θέατρο στο Σιφμπάουερνταμ.

Ο Μπρεχτ είναι ο δημιουργός του επικού θεάτρου που θέλει μέσω της αποστασιοποίησης να κάνει το κοινό να δει τη θεατρική παράσταση, και κατ' επέκταση την κοινωνία ολόκληρη, με μια κριτική ματιά. Γι' αυτό οι ανθρώπινες σχέσεις επί σκηνής θα πρέπει να είναι κοινωνικά προσδιορίσιμες, ώστε να μπορούν και να αλλάξουν.

Πάντως, το νέο κοινωνικό σύστημα που, παρά την καταστολή της εξέγερσης των Ανατολικογερμανών στις 17 Ιουνίου του 1953, οραματίστηκε ο Μπρεχτ, έμεινε ένα όνειρο. Και ενώ το Berliner Ensemble αντιμετώπιζε συχνά κριτική εντός της Ανατολικής Γερμανίας, στο εξωτερικό γνώριζε τεράστια επιτυχία. Θριαμβευτικές ήταν οι κριτικές, όχι μόνο για το έργο «HΜάνα Κουράγιο και τα παιδιά της» στο οποίο έπαιζε τον πρώτο ρόλο η Χέλενε Βάιγκελ, αλλά και για το «Η άνοδος του Αρθούρου Ούι».

Aυτό που μένει

Αυτό που μάγευε τον Μπρεχτ ήταν «η αστάθεια της ανθρώπινης φύσης». Αυτή την αστάθεια μπορούσε φυσικά να την παρατηρήσει και στον ίδιο του τον εαυτό -για παράδειγμα στις πολλαπλές και άστατες σχέσεις του με τις γυναίκες. «Είχε μεγάλη επιτυχία στις γυναίκες και το αντιλαμβανόταν και ο ίδιος» λέει χαρακτηριστικά ο υπεύθυνος του Αρχείου Μπρεχτ στο Βερολίνο Έρντμουτ Βιστσίσλα.

Αυτό που μένει είναι τα έργα του, με μια ξεκάθαρη φωνή κι ένα κρυστάλλινο μήνυμα. «Ο Μπρεχτ θα παραμείνει στην ιστορία ως ένας σπουδαίος συγγραφέας, ο οποίος κατάφερε μέσα από μια παραβολή να μεταφέρει ένα πολιτικό μήνυμα», λέει ο δραματουργός του Berliner Ensemble Χέρμαν Βάιλ.

Dpa / Πολυξένη Γεωργιάδου