Brain drain και στη Ρωσία

Η Τατιάνα Τσερβένκο, καθηγήτρια μαθηματικών σε σχολείο της Μόσχας, μόλις ολοκλήρωσε τις διορθώσεις στα τελευταία γραπτά των μαθητών της πριν τις θερινές διακοπές. Θα έχει άραγε δουλειά μετά τις διακοπές; Η ίδια αμφιβάλλει γιατί, όπως λέει, η ανοιχτή αντιπολεμική στάση της τον τελευταίο καιρό της δημιουργεί προβλήματα με τη διεύθυνση του σχολείου. «Μου προκαλούν συνεχή πίεση, ακόμη και σε φαινομενικά ασήμαντα πράγματα», υποστηρίζει η ίδια.

Παραδείγματος χάριν, δείχνει ένα σχολικό τετράδιο με λίγες μουτζούρες στο περιθώριο του γραπτού. «Η διευθύντρια μου έκανε παρατήρηση ότι δεν έδωσα την πρέπουσα σημασία και ότι γι αυτές τις μουτζούρες κανονικά θα έπρεπε να ζητήσω από τον μαθητή να εμφανιστεί στο σχολείο με τους κηδεμόνες του», λέει.

Πρόστιμο λόγω ...διαδήλωσης

Μόλις ξεκίνησε η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία εκατοντάδες άνθρωποι κατέβηκαν στους δρόμους σε ένδειξη διαμαρτυρίας. Ένας από αυτούς ήταν η Τατιάνα Τσερβένκο. Η διαδήλωση κύλησε ειρηνικά. Όμως η ίδια συνελήφθη, ενώ της επιβλήθηκε πρόστιμο που ισοδυναμεί με περίπου 300 ευρώ. Στη συνέχεια η διευθύντρια του σχολείου την κάλεσε σε μία συνάντηση τετ-α-τετ. «Γνωρίζουμε για τις δραστηριότητές σας, οι οποίες είναι παράνομες», της είπε. «Μα γιατί; Αφού έγιναν στον ελεύθερο χρόνο μου», απάντησε η ίδια. «Ναι, αλλά οι γονείς των μαθητών θα μπορούσαν να έχουν διαφορετική γνώμη», επέμεινε η διευθύντρια. Από εκείνη τη μέρα την έβαλε στο μάτι, υποστηρίζει η Τατιάνα Τσερβένκο.

Δεν πρόκειται για μεμονωμένη περίπτωση. Κρατικοί λειτουργοί πέφτουν θύματα εκφοβισμού σε όλη τη Ρωσία. Τους λένε ότι όποιοι είναι αντίθετοι με τον πόλεμο στην Ουκρανία, είναι αντίπαλοι του κράτους και καλό είναι να παραιτηθούν οικειοθελώς από τη δουλειά τους. Η Δούμα, η αποκαλούμενη και Κάτω Βουλή, εκτοξεύει απειλές ακόμη και εναντίον πρυτάνεων. Ο επικεφαλής του Σώματος Βιάτσεσλαβ Βολοντίν προειδοποιεί: «Το διακύβευμα είναι η ασφάλεια και το μέλλον της χώρας μας. Γι αυτό, αξιότιμοι πρυτάνεις, ας αναλογιστείτε τις ευθύνες σας. Διαφορετικά φύγετε. Σηκωθείτε και φύγετε».

Ένας «ψυχρός» εμφύλιος πόλεμος

Η διδασκαλική ομοσπονδία «Συμμαχία για την εκπαίδευση» προειδοποιεί ότι παρόμοιες δηλώσεις μπορούν να εκληφθούν ως παρακίνηση για εγκληματικές πράξεις και ότι πολλοί εκπαιδευτικοί διατρέχουν πλέον κίνδυνο. Μιλώντας στην DW, η Σβετλάνα Λοσόφσκαγια, μέλος του συνδέσμου, εξηγεί: «Αυτό που συμβαίνει είναι μοιραίο για τη Ρωσία, για ολόκληρη τη ρωσική κοινωνία. Ζούμε ένα είδος ψυχρού εμφυλίου πολέμου». Η κοινωνία είναι διχασμένη, τονίζει η Σβετλάνα Λοσόφσκαγια, ελπίζει όμως, όπως λέει, ότι μέχρι το τέλος θα υπάρχουν άνθρωποι που θα επιμένουν να λένε την αλήθεια.

Φαίνεται όμως ότι, με την πάροδο του χρόνου, αυτοί οι άνθρωποι λιγοστεύουν. Εκατοντάδες χιλιάδες έχουν ήδη εγκαταλείψει τη Ρωσία, αναζητώντας καλύτερη ζωή στη γειτονική Γεωργία, στις βαλτικές χώρες, στην Τουρκία, αλλά και στη Γερμανία. Πρόκειται για δημοσιογράφους, ερευνητές, στελέχη πληροφορικής, καλλιτέχνες, ηθοποιούς. Στη Βιέννη κατέφυγε πριν λίγες εβδομάδες ο ιστορικός και θεολόγος Κονσταντίν Μιχαίλοφ. Όπως επισημαίνει στην DW, στην αυστριακή πρωτεύουσα ελπίζει να αφοσιωθεί απερίσπαστος στην επιστήμη του, μιλώντας ελεύθερα για τις δραστηριότητές του. Γιατί στη Ρωσία «υπάρχουν όλο και περισσότερες απαγορεύσεις, η κρατική εξουσία επεμβαίνει στην ερμηνεία της ιστορίας, την οποία ελάχιστα γνωρίζει», λέει ο ίδιος.

Όταν η έρευνα γίνεται επικίνδυνη

Δραστηριότητες που ήταν κάποτε αυτονόητες ή ασήμαντες, γίνονται πλέον επικίνδυνες. Οι έρευνες του Μιχαίλοφ εστιάζουν στην ρωσική ορθόδοξη Εκκλησία και στην ομοφυλοφιλία, καθώς και άλλα θέματα φύλου και ισότητας. Στη σύγχρονη Ρωσία αυτή η εξειδίκευση ενέχει κινδύνους. Για παράδειγμα, αυτή την εποχή γράφει ένα βιβλίο για τα νέα θρησκευτικά κινήματα στη Ρωσία. Όμως πολλά από αυτά τα κινήματα αποκαλούνται πλέον «εξτρεμιστικά» και αυτό μπορεί να έχει συνέπειες για τον ίδιο. «Εγώ δεν είμαι μέλος σε κανένα από αυτά τα κινήματα», τονίζει ο Κονσταντίν Μιχαίλοφ. «Αλλά το γεγονός και μόνο ότι η έρευνά μου εστιάζει σε αυτά, θα αρκούσε για να αντιμετωπίσουν κι εμένα ως εξτρεμιστή». Επίσημη λογοκρισία μπορεί να μην υπάρχει, όπως δεν υπήρχε ούτε στο παρελθόν, τονίζει ο Μιχαίλοφ, αλλά «υπάρχει μία κρατικά υποκινούμενη αυτο-λογοκρισία».

Από κει και πέρα, υπάρχουν και καθαρά πρακτικοί λόγοι που αναγκάζουν τους νέους ανθρώπους να ξενιτευθούν. Ο 23χρονος Ρόμαν Στιχ για παράδειγμα, στέλεχος πληροφορικής, εργαζόταν μέχρι πρότινος με έδρα τη Ρωσία για πελάτες στο εξωτερικό. Αλλά από τότε που η χώρα, λόγω των δυτικών κυρώσεων, αποκλείστηκε από το διεθνές σύστημα διατραπεζικών πληρωμών SWIFT, δεν μπορούσε πλέον να δέχεται πληρωμές. «Υπάρχουν όμως και πολιτικοί λόγοι», λέει ο ίδιος στην DW. «Δεν θέλω να πληρώνω φόρους σε ένα μιλιταριστικό καθεστώς, ούτε θέλω να με συνδέουν με αυτό». Έτσι ο Ρόμαν Στιχ αποφάσισε να μετακομίσει στη Γεωργία. Πιστεύει ότι αυτή η χώρα υπόσχεται ένα καλύτερο μέλλον, τόσο για τον ίδιο, όσο και για τους άλλους «ευπρεπείς Ρώσους», όπως τους αποκαλεί, που «ανοιχτά παίρνουν θέση κατά του πολέμου».

Από την πλευρά της η Τατιάνα Τσερβένκο λέει ότι δεν θέλει να εγκαταλείψει τη Ρωσία, σε αντίθεση με άλλους. Πρόσφατα, λέει, μία μαθήτρια την πλησίασε μα δάκρυα στα μάτια και της είπε ότι έχει συγγενείς στην Ουκρανία, αλλά «δεν ξέρει με ποιον να μιλήσει γι αυτό». Ειδικά σε τέτοιες περιπτώσεις είναι καλό να υπάρχει ένας παιδαγωγός που μπορεί να βοηθήσει, λέει η Τάνια Τσερβένκο. Προς το παρόν βέβαια, το σχολείο είναι κλειστό λόγω διακοπών. Αν χάσει τη δουλειά της, θα προσφύγει στα δικαστήρια. Είναι αποφασισμένη, τονίζει, να αγωνιστεί μέχρι το τέλος.

 

Γιούρι Ρεσκέτο

Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου