1. Μετάβαση στο περιεχόμενο
  2. Μετάβαση στο κύριο μενού
  3. Μετάβαση σε περισσότερους ιστοτόπους της DW

O Χάιντεγκερ και ο ναζισμός

7 Μαρτίου 2014

Μέγιστος στοχαστής αλλά και μέλος του ναζιστικού κόμματος. Ποιος ήταν πραγματικά ο Μάρτιν Χάιντεγκερ; Μία απάντηση θα μπορούσαν να δώσουν τα «Σημειωματάρια» του Γερμανού φιλοσόφου.

https://p.dw.com/p/1BLQZ
Εικόνα: picture-alliance / akg-images

Τον είχαν χαρακτηρίσει «μέγιστο των στοχαστών και ελάχιστο των ανθρώπων». Εκφωνώντας το 1933 την πρώτη ομιλία του ως πρύτανης στο πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ, ο Μάρτιν Χάιντεγκερ προανήγγειλε την «πλήρη ανανέωση» του ιδρύματος, αλλά αυτό που εννοούσε ήταν η επικράτηση του εθνικοσοσιαλισμού ως κυρίαρχης δύναμης και συνεκτικού ιστού. Παραμένει ωστόσο διαμφισβητούμενο αν ο Χάιντεγκερ ήταν εκ πεποιθήσεως ναζιστής ή εάν ήθελε να εκμεταλλευθεί τη συγκυρία, για να πραγματώσει προσωπικά του σχέδια.

Τη σχετική συζήτηση αναμοχλεύει φέτος ο φιλόσοφος Πέτερ Τράβνυ, δημοσιεύοντας στον εκδοτικό οίκο Klostermann της Φραγκφούρτης τα αποκαλούμενα «Μαύρα Τετράδια» της περιόδου 1931-1941. Πρόκειται για σημειωματάρια του Χάιντεγκερ που πήραν το όνομά τους από τη μαύρη «ράχη» που συγκρατεί τον κάθε τόμο. Όπως επισημαίνει ο επιμελητής της έκδοσης Πέτερ Τράβνυ, «μέχρι σήμερα δεν ήταν μόνο αδημοσίευτα αλλά και απροσπέλαστα. Ο ίδιος ο Χάιντεγκερ τα είχε αποκρύψει. Φρόντιζε να μην έχει κανείς πρόσβαση, εκτός από την οικογένειά του».

Το «χαμένο τετράδιο» του Χάιντεγκερ

Η έκδοση του Klostermann προβλέπει συνολικά οκτώ τόμους. Ο τελευταίος από αυτούς, που θα δημοσιευθεί στις 15 Μαρτίου, περιλαμβάνει ένα σημειωματάριο του 1945 ή 1946, για το οποίο οι ειδικοί πίστευαν ότι είχε χαθεί, ώσπου εντοπίστηκε και πάλι στα χέρια του Σίλβιο Βιέττα, γλωσσολόγου και οικογενειακού φίλου των Χάιντεγκερ. Ο Βιέττα υποστηρίζει ότι αυτός ο τόμος δεν περιέχει ούτε μία σημείωση με αντισημιτικό χαρακτήρα. «Αυτό που φαίνεται να απασχολεί περισσότερο τον Χάιντεγκερ είναι η προσπάθειά του να σταθεροποιηθεί σε μία εποχή τόσο δύσκολη».

Ο καθηγητής Τράβνυ έχει την επιμέλεια της έκδοσης
Ο καθηγητής Τράβνυ έχει την επιμέλεια της έκδοσηςΕικόνα: Peter Trawny

Ο Πέτερ Τράβνυ έχει διαβάσει και τα 34, συνολικά, σημειωματάρια και υποστηρίζει ότι τα συμπεράσματα έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον: «Για πρώτη φορά πρέπει να πούμε ότι ο Χάιντεγκερ όχι μόνο στήριξε τον εθνικοσοσιαλισμό και για κάποιο χρονικό διάστημα εξέφραζε ανοιχτά τη συμπάθειά του προς αυτόν- έστω και αν άρχισε να ασκεί κριτική στη συνέχεια- αλλά επιπλέον φαινόταν δεκτικός και στον αντισημιτισμό». Κατά τον Τράβνυ, ο Χάιντεγκερ όχι μόνο απέδιδε στο εβραϊκό στοιχείο μία ιδιαίτερη έφεση για την «αποθέωση της τεχνικής», αλλά και φαινόταν να ενστερνίζεται τα αποκαλούμενα «Πρωτόκολλα των σοφών της Σιών» κάνοντας λόγο για «παγκόσμιο εβραϊσμό». Όπως λέει ο επιμελητής της έκδοσης, «πρόκειται για χαρακτηριστικό αντισημιτικό στερεότυπο της εποχής: επινοείται μία διεθνής και ανώνυμη δύναμη, η οποία ονομάζεται παγκόσμιος εβραϊσμός και προσπαθεί, υποτίθεται, να εξοντώσει τη Γερμανία».

Ο αντίλογος υπέρ Χάιντεργκερ

Από την πλευρά του ο Σίλβιο Βιέττα έχει διαφορετική άποψη για τον «οικογενειακό φίλο» Μάρτιν Χάιντεγκερ και θεωρεί παράλογο να τον θεωρούν αντισημίτη. Όπως υποστηρίζει, ο Χαιντεγκερ ήταν μαθητής του Εβραίου φιλοσόφου Έντμουντ Χούσερλ, είχε ο ίδιος πολλούς φοιτητές και φίλους Εβραίους, ενώ είχε ακόμα και ερωτική σχέση με τη Χάνα Άρεντ. Κατά την προσέγγιση του Βιέττα, «η αλήθεια είναι ότι είχε ασκήσει κριτική γι' αυτό που αποκαλούσε ʻυπολογιστικό πνεύμαʼ στο εβραϊκό στοιχείο. Αλλά δεν είχε σκεφτεί -και το επικρίνω αυτό στη σκέψη του Χάιντεγκερ- ότι αναγκάστηκαν να επιδοθούν σε αυτόν τον ρόλο, αν δούμε την ιστορική τους διαδρομή, αν δούμε το ρόλο τους ως η ελίτ των χρηματαγορών στην εποχή του Κάιζερ».

"Είναι και Χρόνος" - το πιο σημαντικό έργο του Χάιντεγκερ
"Είναι και Χρόνος" - το πιο σημαντικό έργο του ΧάιντεγκερΕικόνα: DW

Αυτό που πιθανότατα ώθησε τον Χάιντεγκερ στις παρυφές του ναζισμού, λέει ο Βιέττα, ήταν η επιθυμία του για «επανάσταση» αλλά και για «ανανέωση του γερμανικού πνεύματος». «Όταν έγινε πρύτανης στο πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ το 1933 πίστευε, με αφέλεια θα έλεγα, ότι η ανανέωση του πανεπιστημίου θα προκαλούσε και την πνευματική ανανέωση της Γερμανίας ολόκληρης. Αλλά από το 1934/35 συνειδητοποίησε ότι η Γερμανία γινόταν ακριβώς το αντίθετο από αυτό που επιθυμούσε, δηλαδή μία πολεμική μηχανή». Γι' αυτό και παρέδωσε τα «ηνία» του πανεπιστημίου το 1934, υποστηρίζει ο Βιέττα. Φαίνεται λοιπόν ότι η συζήτηση θα συνεχιστεί, όταν μάλιστα ο Βιέττα προαναγγέλλει και νέα έκδοση με αντικείμενο, αυτή τη φορά, την αλληλογραφία του Χάιντεγκερ με τον πατέρα του.

Christina Ruta / Γιάννης Παπαδημητρίου

Υπεύθ.σύνταξης: Άρης Καλτιριμτζής