افغانستان: حقوق زنان در گذر زمان
۱۴۰۰ بهمن ۵, سه‌شنبه
ظریفه غفاری، شهردار سابق میدان وردک که بعداً در وزارت دفاع کار می کرد و پس از به قدرت رسیدن طالبان مجبور به ترک وطنش گردید، می گوید: «من برای وزارت دفاع افغانستان کار می کردم. من می دانم که زنان در معرض چه خطر بزرگی قرار دارند. بسیاری از آنها با درماندگی به دنبال یک مخفیگاه می گشتند و ترس داشتند کشته شوند.»
خانم غفاری در سپتمبر ۲۰۲۱، فقط چند روز پس از به قدرت رسیدن طالبان، توانست با خانواده اش از افغانستان به آلمان فرار کند. او می گوید که همه همکارانش در وزارت دفاع اکنون از کار دست کشیده اند.
غفاری می افزاید که اخیراً از دوستان خود در مورد سه کودکی شنید که مادر شان دیگر قادر به رسیدگی به آنها نبوده و آنها را در جاده رها کرده بود. او می پرسد که «چرا کسی باید چنین کاری را انجام بدهد؟» و توضیح می دهد که بسیاری از زنان چاره دیگری ندارند. بیشتر از همه مادرانی که به تنهایی فرزندان خود را بزرگ می کنند، از ممنوعیت کار از سوی طالبان متضرر شده اند.
رژیم طالبان همچنان زنان را از نشان دادن چهره شان در رسانه ها منع کرده است، مکاتب به روی دختران بسته گردیده و زنان دیگر اجازه ندارند بدون یک همراه مرد به سفر بروند.
فمینیست های سال های پیشین در افغانستان
هما احمد غوش، استاد دیپارتمنت مطالعات زنان در دانشگاه سان دییگو، در تحقیق خود زیر عنوان (زنان در افغانستان: درس های آموخته شده برای آینده)، که در سال ۲۰۰۳ به نشر رسید، نوشته است که در اوایل سده ۲۰ حقوق زنان یک موضوع مهم برای حاکمان آن زمان بود. به قول وی پس از آنکه امان الله خان در پی ترور پدرش حبیب الله در سال ۱۹۱۹ تاج سلطنت را بر سر گذاشت، در زمینه حقوق زنان تحولی به وجود آمد. او در همان سال، در جنگ سوم افغان ـ انگلیس، بریتانیا را شکست داد.
امان الله خان پس از سفری به ترکیه، با الهام از تمدن آن کشور در زمان کمال اتاتورک، تغییراتی را در افغانستان، مانند ترویج تک همسری، آموزش برای دختران و زنان و همچنان لغو چادری، اعلام کرد. همسرش ملکه ثریا نیز از پوشش کامل صرف نظر کرده و در عوض یک کلاه لبه پهن با چادر شفاف بر سر کرد. امان الله خان و ملکه ثریا پس از بازگشت از یک سفر به اروپا، قوانین جدیدی را در افغانستان وضع کردند که به باور آنها به نفع زنان بود.
امان الله خان قوانین را به نفع زنان افغان تغییر داد
اما اکثر تغییراتی که امان الله خان در قوانین وارد کرد، با مخالفت شدید سران قبایل مواجه گردید، تا حدی که او مجبور گردید بسیاری از تغییرات را دوباره لغو کند، از جمله افزایش سن قانونی برای ازدواج زنان و منع تعدد زوجات. شاه امان الله پس از فشار های زیاد از سوی سران قبایل، بالاخره مجبور به ترک مقام و فرار به اروپا شد.
تنها پس از سقوط نظام شاهی و افزایش کمک های انکشافی از سوی اتحاد جماهیر شوروی وقت، زنان افغان توانستند در دنیای کار راه یابند و مشاغل طب و آموزشی را انتخاب کنند. در دهه ۱۹۷۰ اقدامات بیشتری برای حمایت از حقوق دختران اتخاذ گردید، از جمله افزایش سن ازدواج زنان و اجباری شدن مکتب برای دختران.
اما این اقدامات نیز با واکنش شدید گروه های مذهبی قبایلی مواجه شد. با رویکار آمدن مجاهدین و سپس طالبان، مقررات سنتی اسلامی دوباره تشدید گردیده و بار دیگر محدودیت ها علیه زنان وضع گردید. هما احمد غوش در تحقق خود نوشته است که افزون بر آن زنان جوامع محافظه کار افغانستان، تأثیرات مدرن غربی را «فساد زدگی» می دانستند.
زنان افغانستان باید در خانه کار کنند
بریتا رود، اقتصاددان و محقق در مرکز بین المللی مقایسه نهادهای بین المللی و تحقیقات مهاجرت در شهر مونشن آلمان، که به مسایل نابرابری در افغانستان می پردازد، می گوید که افغانستان هنوز هم یک جامعه مردسالار است، به ویژه مناطق روستایی آن.
رود می افزاید: «زنان در افغانستان، از نظر محافظه کاران، برای کار در بیرون از خانه مناسب نیستند. یک تقسیم کار بسیار سنتی (در افغانستان) وجود دارد، و آن اینکه زنان امور خانه را انجام می دهند و مردان بیرون از خانه کار می کنند. زنان همچنان از کودکان و سالمندان در خانه مراقبت می کنند.»
این تقسیم بندی وظایف به طور گسترده مورد پذیرش مردان افغان قرار داشته و حتی ترجیح داده می شود. بر اساس یک تحقیق سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۹، که خبرگزاری رویترز آن را خلاصه کرده است، تنها ۱۵ درصد از مردان افغان به این نظر اند که زنان باید پس از ازدواج اجازه داشته باشند کار کنند، و دو سوم آنها شکایت کرده بودند که زنان «حقوق بیش از حد» دارند.
مفکوره «عزت» تأثیر منفی بر زنان می گذارد
به گفته بریتا رود، افزون بر آن مفکوره «عزت (خانواده)» نیز بر زنان افغان تأثیر می گذارد. او می افزاید: «طور مثال اگر یک زن کاری را انجام بدهد که با ارزش ها و معیار های جامعه همخوانی نداشته باشد، می تواند به اعتبار کل خانواده لطمه بزند. از همین خاطر آنها به رفتار زنان توجه زیادی داشته و تلاش می کنند روی این رفتار تأثیر بگذارند.»
رود همچنان می گوید: «معیار ها و ارزش ها را مردان تعیین می کنند و زنان باید از مقررات پیروی کنند. همینکه یک زن از آن تخطی کند، می تواند عزت خانواده را خدشه دار بسازد. به همین دلیل است که تا هنوز در افغانستان قتل های ناموسی صورت می گیرد.»
به قول وی قبایل و جوامع قومی نیز در مورد آنچه خودشان جرم و جنایت عنوان می کنند، «حکم» رسمی خود شان را دارند: «آنها قوانین حکومت، مثلاً قانون ضد قتل های ناموسی، را نادیده گرفته و خود شان حکم مجازات را صادر کرده و آن را اعمال می کنند.»
امیدی به آینده نزدیک نیست
ظریفه غفاری قوانین زن ستیز قبیله یی و تحولات کنونی تحت حاکمیت طالبان را در تضاد کامل با تصوراتش از فرهنگ افغانستان در آغاز قرن بیستم می بیند. او می گوید: «افغانستان قبل از سال های جنگ فرهنگ زیبایی داشت.» غفاری از زبان مادرکلانش، که اگر زنده می بود حالا حدود ۱۰۰ سال عمر می داشت، قصه می کند که زنان در آن زمان می توانستند به دانشگاه بروند و اجازه داشتند لباس دلخواه خود را بپوشند.
غفاری می گوید: «فرهنگ افغانی، فرهنگ ملاله میوندی، فرهنگ رابعه بلخی است.» ملاله میوندی خبرنگاری بود که در سال ۲۰۲۰ در جلال آباد توسط افراد مسلح به قتل رسید. رابعه بلخی شاعر قرن دهم بود که پس از جدا شدن از معشوق برده اش، که اجازه ازدواج با او را نداشت، خودکشی کرد. غفاری تأکید می کند: «اینست فرهنگ من!»
طالبان حجاب کامل را بر زنان وضع می کنند
ظریفه غفاری توضیح می دهد که در فرهنگ اسلامی، برخلاف مقررات سختگیرانه طالبان، حجاب برای احساس آرامش است. اداره امر به معروف و نهی از منکر طالبان در اوایل ماه جنوری در سرتاسر کابل پوستر های را نصب کرد که در آنها از زنان خواسته شده است حجاب اسلامی را رعایت کنند. در این پوسترها زنانی با پوشش کامل چادری یا لباس سیاه دیده می شوند، که نشانه دیگری از وضع تدریجی محدودیت هاست.
در حال حاضر امید زیادی به بهبود وضعیت زنان در افغانستان وجود ندارد، زیرا طالبان تا هنوز به وعده های قبلی خود در مورد حقوق زنان عمل نکرده اند. ظریفه غفاری یگانه راه برون رفت از این معضل را متقاعد ساختن جامعه جهانی از بحرانی بودن این وضعیت می داند، تا از طریق فشار دیپلوماتیک بالای طالبان، آنها به عملی ساختن وعده های خود وادار گردند.
مناسی گوپالاکریشنان / ص.ا، ع.ف