تونس پس از انقلاب؛ افزایش جوانان جهادگرا
۱۳۹۴ مرداد ۵, دوشنبه
حمزه یک جوان تونسی بود که در ماه مارچ 2013 غایب شد. برادر بزرگ اش اقبال بن رجب وقتی در مورد آن روز حرف می زند هنوز هم صدایش اندکی می لرزد: «برادرم گفت که موتر یکی از آشنایان اش خراب شده است و شب را در خانۀ وی سپری می کند و فردا به خانه بر می گردد. روز بعد او به ما یک اس.ام.اس. نوشت که در سوریه است.»
حمزه که در رشتۀ کامپیوتر تحصیل می کرد، از سوی جبهۀ النصره جذب شده بود و از طریق لیبیا به سوریه رفته بود. به او گفته بودند که وظیفه اش رسیدگی به صفحۀ انترنتی و تبلیغات انترنتی آنهاست. اما حمزه معیوب است و در ویلچیر یا چوکی معیوبین می نشیند.
برادرش می افزاید: «آنها اصلاً وقت رسیدگی به وی را نداشتند. من تنها می توانم تصور کنم که آنها می خواستند یک بمب را در چوکی معیوبین وی جاسازی کرده و او را نیز با آن از بین ببرند.»
خانودۀ حمزه موفق شد که او را به تونس برگرداند. اقبال بن رجب پس از آن "اتحادیۀ نجات تونسی های گیرمانده در خارج" را تأسیس کرد. هدف از ایجاد این اتحادیه این بود که برای جوانان تونسی که در خارج می جنگند، شرایط دست کشیدن از جنگ را میسر بسازد و هم زمان در داخل تونس نگذارد که جوانان بیشتری به گروه های افراط گرا بپویندند.
افراط گرایی پس از انقلاب
به اساس یک گزارش کمیساریای حقوق بشر سازمان ملل متحد، بیشتر از 5000 تونسی در حلقات گروه های مختلف تروریستی می جنگند. هرچند از دهۀ 1990 به بعد شماری از تونسی ها در جنگ ها در افغانستان و یا چچن سهم می گرفتند، اما پس از تحول سیاسی و سقوط رژیم بن علی در سال 2011، شمار تونسی های که به گروه های تروریستی پیوستند، به شدت بلند رفت.
به باور فیصل شریف، مؤرخ و کارشناس امور امنیتی، دو دلیل برای جهادگرا شدن جوانان تونسی در پی سقوط حاکمیت بن علی وجود دارد: یکی این که بسیار از مردم می خواستند که خوشحالی پیروزی شان در انقلاب را به کشورهای دیگر عربی نیز صادر کنند، و دیگر این که تندروان هم زمان به جلب و جذب جوانان آغاز کردند. به گفتۀ این کارشناس بسیاری از جوانان تونسی بعداً در بیرون از این کشور افراط گرا شدند. بسیار از افراد سطح رهبری این تندروان کسانی اند که در زمان حکومت بن علی در حبس های طولانی به سر می بردند و در هرج مرج زمان انقلاب یا از از زندان فرار کردند و یا هم یکجا با زندانیان سیاسی مورد عفو عمومی قرار گرففتند.
به قول سازمان ملل متحد هر جنگجوی تونسی تازه جذب شده بین 3000 تا 10000 دالر به دست می آورد. افزون بر آن خانواده های این جنگجویان از سوی سازمان های خیریه کمک مالی دریافت می کنند. حکومت تونس حالا می خواهد این سازمان ها و همچنان مساجدز را که در آن مبلغان تندرو مردم را به جهاد دعوت می کنند، شدیدتر تحت کنترول بگیرد.
نقص در استراتیژی
حملۀ تروریستی بر موزیم ملی در باردو و حمله بر هوتلی در ساحل تفریحی سوسه در سال روان، که بیشتر از 60 کشته به جا گذاشتند، نشان دادند که خطر افرط گرا شدن جوانان در تونس به صورت فزاینده این کشور را تهدید می کند. حکومت تونس در قدم نخست به اقدامات سرکوب گرانه دست زد. از آغاز سال روان میلادی تا کنون بیشتر از 15 هزار نفر مورد تحقیق قرار گرفتند و پس از حملۀ تروریستی در سوسه در یک ماه پیش اضافه تر از 700 تن بازداشت شدند. همچنان جوانان زیر سن 35 سال اجازه ندارند به کشورهای لیبیا، ترکیه و یا صربستان سفر کنند، زیرا این کشورها به یک مدخل جنگجویان به سمت سوریه و عراق مبدل گردیده اند.
اما به باور کارشناسان این اقدامات یک راه حل برای درازمدت نیست و حکومت باید استراتژی مؤثری را در پیش گیرد. به گفتۀ فیصل شریف ماشین تولید تندروان فعال است و با بازداشت و زندانی ساختن 30 یا 40 حلقۀ کوچک آنها، هزاران تندرو دیگر تولید می گردند.
حبی الصید نخست وزیر تونس معتقد است که برای جلوگیری از افراط گرایی جوانان باید یک استراتژی درازمدت در پیش گرفته شود. او می گوید: «خلای که چندین سال جوانان تونسی را متأثر ساخته بود، به این جریانات همه آزادی ها را میسر ساخت که داخل جامعۀ ما شده و بسیاری از جوانان را افراط گرا بسازند. ایجاد مشغله، به ویژه در آن مناطق، یک هدف مهم است تا جوانان از نگاه اقتصادی مستقل گردند و به این جریانات نپیوندند. ما در این راستا پیشرفت می کنیم، اما بسیار به کندی.»
حکومت تونس درنظر دارد که در ماه سپتمبر امسال یک کانگرس را سازماندهی کند که در آن نهادهای دولتی در مشارکت با جامعۀ مدنی یک استراتژی علیه افراطی شدن جوانان ایجاد کنند.
حمزه برادر کوچک بن رجب تا هنوز نمی خواهد در مورد سرگذشت اش در سوریه علنی حرف بزند. اما برادر بزرگ اش با یک لبخند افتخار آمیز می گوید: «او لوگوی اتحادیۀ ما را طرح و دیزاین کرده است. او در ماه مارچ 2013 برگشت. اندکی پس از آن آنها در آنجا به کشتن همدیگر آغاز کردند. آنگاه او گفت که خدا را شکر که من دوباره در اینجا هستم.»