رویکرد ایران به طالبان: دشمن دیروز، متحد امروز؟
۱۴۰۰ تیر ۸, سه‌شنبه
اشرف غنی در دیدار اخیر خود با جو بایدن، همتای آمریکایی‌اش از عقب‌راندن نیروهای طالبان از چند ولایت افغانستان خبر داده بود.
بررسی مستقلانه آنچه طالبان و دولت افغانستان نسبت به موفقیت‌های نظامی خود بر زبان می‌رانند، دشوار است. اما آنچه آشکار است و جایی برای تردید و گمانه‌زنی باقی نمی‌گذارد، پیشروی طالبان در افغانستان است.
ایالات متحده امریکا اعلام کرده است که همه نیروهای نظامی خود را تا روز ۱۱ سپتمبر سال جاری از خاک افغانستان خارج می‌کند. ناتو نیز مانند ایالات متحده امریکا به خروج نیروهای خود شروع کرده و تا یازدهم سپتمبر این روند تکمیل می‌شود.
خروج نیروهای امریکا از افغانستان با چنان شتابی دنبال می‌شود که به نظر می‌رسد، این کشور پیش از موعد تعیین شده همه سربازان حاضر خود در افغانستان را از خاک آن کشور خارج خواهد کرد.
همزمان با آغاز خروج نیروهای نظامی امریکا و ناتو از افغانستان، طالبان حملات خود به پایگاه‌های امنیتی و مراکز ولسوالی‌ها را شدت بخشیده اند.
در چنین شرایطی، بدیهی است که جمهوری اسلامی ایران با دقت اوضاع افغانستان را دنبال کند. سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در نشست خبری روز دوشنبه (۲۸ جون) در این باره گفته است: «جمهوری اسلامی ایران در سطوح عالی امنیتی و سیاسی موضوع افغانستان را با جدیت از نزدیک و با نگرانی پیگیری می‌کند و با طرف‌های مختلف در افغانستان در حال گفتگو و رایزنی است.»
ایران و تحولات افغانستان
به‌راستی آیا سیاست و رویکرد ایران در قبال افغانستان تغییر کرده است؟ این پرسش را یکی از خبرنگاران رسانه‌های داخلی ایران از خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران کرده بود. پرسشی که یافتن پاسخی برای آن چندان دشوار به نظر نمی‌رسد.
خطیب‌زاده تنها به گفتن این موضوع بسنده کرد: «طالبان همه افغانستان نیست و نخواهد بود. بخشی از افغانستان است و بخشی از راه حل آتی افغانستان است و آنچه که برای ما مهم است تشکیل دولتی فراگیر با حضور تمامی گروه‌های افغانستانی و رسیدن به راه حلی مسالمت آمیز و پایدار در این کشور است.»
جمهوری اسلامی ایران بنا بر اظهارات مقامات رسمی این کشور با نمایندگان هر دو جانب متخاصم در افغانستان در تماس است. موضوعی که خطیب‌زاده هم الزامی به تکذیب آن نمی‌بیند و می‌گوید که ایران حتی فردی را برای گفتگو با نیروهای درگیر در جنگ افغانستان به آن کشور اعزام کرده است.
تغییر رویکرد ایران نسبت به طالبان را در دو عرصه کاملا متفاوت می‌توان شاهد بود. از یکسو سفر هیات سیاسی طالبان به تهران و گفتگوهای محمدجواد ظریف و دیگر مقامات ایرانی با آنها. و دوم تغییر لحن جمهوری اسلامی در قبال طالبان و بازتاب رسانه‌‌ای آن.
گذار از دشمن به متحد
در اواخر ماه جنوری سال جاری، گروهی از نمایندگان سیاسی طالبان به ایران سفر کردند. گفتگوها پشت درهای بسته دنبال شد و اطلاعات دقیقی درباره محورهای مذاکرات آنها با مقامات جمهوری اسلامی در رسانه‌ها بازتابی نیافت.
یگانه موضوعی که در رسانه‌های ایران پیرامون سفر هیات سیاسی طالبان به ایران بازتاب یافت، رویکرد مشترک آنها در قبال حضور نیروهای نظامی خارجی در خاک افغانستان بود.
گفته می‌شود که ایران تا پیش از اعلام خروج سربازان امریکایی، حضور نظامی آن کشور در خاک افغانستان و انگیزه و هدف آنها از چنین اقدامی را تهدیدی علیه خود ارزیابی می‌کردند.
از سوی دیگر، تغییر رویکرد ایران در قبال طالبان را می‌توان در لحن رسانه‌های نزدیک به آیت‌الله خامنه‌ای و از جمله روزنامه کیهان به این نیروی افراطی در خاک افغانستان مشاهده کرد.
کیهان پس از شروع گسترش عملیات نظامی طالبان در افغانستان مدعی شده بود که طالبان همان طالبان سابق نیستند. افزون بر آن، گفته می‌شود که نیروهای تندرو جمهوری اسلامی به طالبان به عنوان متحد جدید خود در منطقه می‌نگرند و به این باور هستند که می‌توانند با حضور در جنگ داخلی افغانستان اهداف سیاسی خود را در منطقه و از جمله در رویارویی با نیروی ایالات متحده امریکا بهتر دنبال کنند.
نقش ایران در شکست طالبان در افغانستان کاملا روشن است. در آن هنگام، جمهوری اسلامی ایران قدرتگیری یک دولت افراط‌گرا در افغانستان را تهدیدی جدی برای امنیت خود ارزیابی می‌کرد.
اما تحولات سیاسی آتی در افغانستان و از جمله دو عامل مهم در نزدیکی سیاسی ایران و طالبان نقش ایفا کردند: حضور نظامی امریکا در خاک افغانستان و قدرتگیری داعش یا "دولت اسلامی".
گفته می‌شود که طالبان و ایران در ارتباط با هر دو مورد رویکرد مشابهی دارند. علی خرم در مقاله‌ای که برای روزنامه "آرمان ملی" نوشته به رویکرد نیروهای تندرو و از جمله مواضع روزنامه کیهان به قدرتگیری طالبان در افغانستان پرداخته و چنین سیاستی را خطرناک ارزیابی کرده است.
او نوشته است: «سکوت و بی‌عملی در قبال رشد افراطی‌گری و ترور و وحشت در کنار مرزهای ایران، چه از سوی داعش و چه طالبان خوش خیالی است که روز دیگر سرازیر مرزهای ایران می‌شود.»
خرم از سکوت ایران در قبال کشتن ساکنان شیعه هزاره در افغانستان انتقاد کرده و مسئولیت این کشتار را متوجه نیروهای طالبان دانسته است.
در حالی که این نیروها خواستار مقابله با قدرتگیری طالبان در افغانستان شده‌اند، روزنامه کیهان به مسئولان جمهوری اسلامی توصیه می‌کند از خود خویشتن‌داری نشان داده و فعلا دست به اقدامی نزنند.
حتی برخی از تحلیلگران افغان و از جمله حمیدالله توخی به نگرانی‌هایی درباره حمایت مالی و نظامی ایران از طالبان اشاره کرده‌اند. دیگر تحلیلگران افغان نیز به این باورند که جمهوری اسلامی برای تحت فشار قرار دادن امریکا از هیچ اقدامی فروگذار نمی‌کند.
بخش فارسی دویچه وله