ضرورت تصحیح سیاسی زبان در سطح جهان

شیتائولی، خبرنگار بخش چینی دویچه وله، در نخستین روز کارش وقتی رییس جدیدش را به زبان آلمانی "فیوهرر" یعنی "پیشوا" یا "رهبر" خطاب کرد، با نگاه حیرت زده او مواجه شد. لی می گوید: «برای من در زبان چینی این واژه کاملاً طبیعی است. من نمی دانستم که در آلمان واژه "فیوهرر" یا "پیشوا" را به کار نمی برند».

کاربرد این واژه در آلمان بسیار متفاوت از چین است. در زمان رایش سوم در آلمان، "فیوهرر" یا "پیشوا" را برای آدولف هیتلر، دیکتاتور رژیم نازی به کار می بردند.

این بحث در آلمان تنها به کلمات ممنوع یا «تابو»ی زمان نازی ها محدود نمی شود. درست در همین ماه جنوری واژه "نیگر" (کلمه ای که سیاه پوستان را بدان می خواندند) مورد بحث بود که هنوز در کتاب های کودکان وجود دارد. در زمان نوشتن این کتاب های محبوب و کلاسیک کودکان مانند «جادوگر کوچک»، مفهوم نژادگرایانه ای که در واژه "نیگر" وجود دارد، برای اکثر آلمانی ها تبعیض آمیز به نظر نمی آمد، اما امروز طور دیگری به قضیه نگاه می شود.

اما برای منتقدان این تغییرات آنقدر جلو می رود که خطر مغالطه در اثر را به وجود می آورد. همچنان امکان یک اتهام «تصحیح شتابزده سیاسی» وجود دارد. هیلن ویتل از بخش بریتانیایی دویچه وله نکته دیگری را قابل ذکر دانسته و می گوید: «من غالباً شوکه می شوم وقتی می بینم در آلمان همه می توانند به طول مثال کلمه "موهرن کوپف" (کله چاکلیتی» را به کار ببرند، در حالی که در بریتانیا حساسیت زبانی در مورد این کلمه بسیار شدید است».

همچنان کیت موستر، ویراستار بخش فرهنگی دویچه وله که از ایالات متحده امریکا می باشد، تعجب می نماید که بر زبان آوردن برخی اصطلاحات و عبارت های زبانی در آلمان مسأله برانگیز شمرده نمی شوند: «در ایالات متحده امریکا، امریکایی افریقایی (افریکن امریکن) گفته می شود. به کار بردن اصطلاح سیاه و اصلاً رنگ (پوست) غیرقابل قبول شمرده می شود».

از تصحیح سیاسی تا تغییر واقعیت اجتماعی

چنانکه گفته می شود، ایالات متحده امریکا کشور مادری مباحثه در مورد تصحیح سیاسی زبان است. این جنبش در سال های 1980 ایجاد شد. طرفداران این جنبش از برخورد انتقادی با واژه های حساسیت برانگیز جانبداری می کنند. بدین معنا که زبان نبایستی هیچ کسی را بر مبنای رنگ پوست، جنسیت و تعلق دینی اش مورد تبعیض قرار دهد. وقتی که یک اصطلاح یا عبارت زبانی کسی را تحقیر و توهین می کند، در آن صورت باید مفهوم آن با یک تصحیح سیاسی تغییر بخورد.

یک نمونه آن در آلمان واژه "جت ها" می باشد. تنها در زمان ناسیونال سوسیالیسم (نازی ها) نبوده که "جت" با "دزدی" و دیگر رفتارهای اتهام آمیز مترادف بوده است. جنبه تحقیرآمیز آن امروز با تصحیح سیاسی این واژه معلوم می گردد که به جای آن "سنتی و روما" به کار برده می شود.

البته مخالفان تصحیح سیاسی واژه ها انتقاد می کنند که تصحیح واژه هایی که از آنها استنباط نژادگرایانه می شود، نمی تواند واقعیت اجتماعی آسیب دیدگان را تغییر دهد. بنابراین، آیا مناقشه در مورد زبان تبعیض آمیز صرف یک مباحثه میان خالی است؟ مارتین وینگلر دانشمند علوم زبانی به این سوال پاسخ منفی می دهد. از نظر او «زبان نه تنها واقعیت را به تصویر می کشد، بلکه همچنان آن را ایجاد نیز می کند».

بنابراین کار بیهوده ای نیست که گروه های انسانی چگونه نمایانده می شوند. وینگلر در دانشگاه "تریر" زبان شناسی آلمانی تدریس می کند و از جمله داورانی است که "ناکلمه" سال را انتخاب می کنند که مورد توجه زیاد رسانه ها قرار می گیرد. «ناکلمه» در آلمان به واژه هایی گفته می شود که مورد پسند نیستند و معنای مناسبی القاء نمی کنند. همچنان غالباً او می بایست بدین متهم باشد که از طرفداران جدی تصحیح سیاسی واژه هاست.

حوادث دراماتیک عامل تصحیح اند

برعکس در بسیاری کشورها مباحثه علنی در مورد اظهارات تحقیرآمیز وجود ندارد. اندری کوبیاکوف، خبرنگار بخش زبان روسی دویچه وله، می گوید: «در آلمان جداً به کلمات توجه می شود. هنوز در روسیه این جدیت وجود ندارد». این بدان معنا نیست که در زبان روسی کدام واژه نژادگرایانه وجود ندارد.

برعکس اسکندر عابدی، خبرنگار ایرانی تبار از بخش فارسی دویچه وله می گوید: «به عین صورت، مانند آلمان در ایران نیز در بین روشنفکران مناقشاتی در مورد اصطلاحات و عبارت ها و تصحیح اخلاقی آنها وجود دارد. صرف در آلمان این کار رسماً در رسانه ها بازتاب می یابد».

مسأله در کجاست که در برخی کشورها مباحثات شدیدی در مورد عبارت های معینی صورت می گیرد، اما در دیگر کشورها صورت نمی گیرد؟ الریش امون، پروفیسور زبان شناسی که در دانشگاه "دویسبورگ – ایسن" زبان شناسی اجتماعی تدریس می کند، به این نظر است که «عامل آن همواره حوادث دراماتیک و خطرناکی بوده اند که برای یک بخش بزرگ مردم دیگر غیرقابل تحمل شمرده می شوند». از جمله می توان به طور مثال از کشتار بیرحمانه امریکایی های افریقایی توسط فرقه "کو کلکس کلان" در ایالات متحده امریکا و ناسیونال سوسیالیسم در آلمان یاد نمود.

هندوستانی ها مباحثه می کنند

حالا اصطلاح سیاسی زبان به اروپا و ایالات متحده امریکا محدود نمی شود. دو هفته پیش پروفیسور الریش امون از یک مسافرت تحقیقی به شهر پونه برگشت. «در دو هفته اخیر در آنجا مباحثات شدیدی در مورد تبعیض در قسمت زنان وجود داشت. بدین مناسبت بسیاری روزنامه ها نیز در مورد کاربرد کلمات توهین آمیز و عبارات تحقیرآمیز (در مورد زنان) پرداختند». این مباحثات گسترده پس از تجاوز خوفناک بر یک زن جوان و قتل او، تازه برانگیخته شده اند.

امون در مورد این که چرا همین حالا تصحیح سیاسی واژه ها در آلمان و ایالات متحده امریکا موضوع بزرگی است، یک دلیل دیگر نیز می بیند: «در این کشورها یک سنت علمی زبان شناختی وجود دارد که مرتبط با زبان و تفکر و مفاهیم می باشد». مباحثه در مورد واژه های تحقیرآمیز و توهین کننده نیز جزو آن شمرده می شود.

تا کجا می توان به حساسیت پرداخت؟

یک مسأله مورد مناقشه در بین کارشناسان این است که تا کجا می توان به تصحیح مبادرت نمود. به طور مثال برای الریش امون مشکل است که به جای "فرد معیوب"، "فرد دچار چالش" به کار رود. او می گوید: «البته این که به انسان ها با استفاده از عبارات احساس معیوب بودن داده نشود، دلگرم کننده است». اما به گفته امون، نباید بر این پایه این تصور ایجاد شود که این افراد «به چالش طلبیده شده اند» و در هر شرایطی می توانند روی پای خود بایستند.

مارتین وینگلر التبه این را نیز مورد تاکید قرار می دهد که «زبان برای هویت یک شخص مهم است». یعنی آن انسان هایی که با واژه های معینی در مورد خود شان، احساس تبعیض می کنند، باید در انتخاب واژه هایی شریک ساخته شوند که در آینده بدان خوانده می شوند. نتیجه ای که از مباحثه در آلمان برای تغییر عبارت ها و اصطلاحات زبانی در کتاب های کودکان گرفته می شود، این است که تصحیح سیاسی می بایست قبل از همه بر وفق مراد آسیب دیدگان باشد.